Arabuluculuk Nedir? Nasıl Arabulucu Olunur?

Modern hukuk sistemine sahip uygar toplumlarda “arabuluculuk” isimli bir sorun çözme yöntemi bulunmaktadır.

Arabulucu sıfatı ile görev yapan yetkililer, taraflar arasındaki anlaşmazlığın en uygun şekilde çözülmesi adına ideal yöntemi üretirler. Bu görev, hukuk sistemi tarafından arabuluculuk pozisyonundaki kişilere verilen bir haktır.

Anlaşmazlık yaşayan taraflar, mahkeme kararı olmadan da arabuluculuk yardımı alabilir. Dolayısıyla arabuluculuk süreci, gönüllülük esasına da dayanan bir süreçtir.

Peki, medeni ülkelerin hukuksal sistemleri içinde yer alan arabuluculuk hakkında ne kadar bilgi sahibiyiz?

Son günlerde önemi artan bir sorun çözme yöntemi arabuluculuk kavramını daha yakından tanımak için yazımızın devamını takip edebilirsiniz.

Arabuluculuk Nedir?

Arabuluculuk, tarafların fikir birliğine varmasına dayanan hızlı, uygun maliyetli ve özel bir çözüm biçimidir. Bu çözüm yönteminin ana amacı, uyuşmazlık ve anlaşmazlığın ortadan kaldırılmasıdır.

Bir arabulucu anlaşmazlık ve problemleri giderme odaklı yaptığı çalışmada bir karara varmaz ve tarafları bağlayan bir karar vermez. Arabulucunun kullandığı yöntemin amacı, tarafların fikir birliğine varmasıdır. Bunu gerçekleştirmek için ortak ve özel oturum/görüşme vb. yöntemler kullanır.

Bu tarz düzenlenen görüşmelerde önceden benimsenmiş düşünceleri sorgulayan yaklaşımlar ileri sürülür. Arabuluculuk, sorgulama içeren ve çözüm odaklı çıkış yolları keşfederek var olan problemlerin çözümünü üstlenir.

Arabulucu, Sorun Çözmekle Görevlidir

Arabulucu, genel olarak sorun çözmekle görevlidir. Arabuluculukta, anlaşmazlık içinde olan kişiler, anlaşmazlığı çözmek için “arabulucu” adı verilen tarafsız bir kişinin yardımıyla bir araya gelirler.

Arabulucu, insanların sorunu idrak etmelerine, birbirleriyle konuşmalarına ve çözümler üretmelerine yardımcı olur. Ancak bunları yaparken taraf tutamaz ve hukuki tavsiye veremez. Görev ve yetki alanında nesnelliği zedeleyecek bir bakış açısına sahip olamaz.

Yabancı Lisanda “ADR” Olarak Kısaltılır

Arabuluculuk, yabancı lisanda “ADR” olarak kısaltılır. “Alternative Dispute Resolution” kelimelerinin baş harfinden türeyen bu kavram, dilimize “Alternatif Uyuşmazlık Çözümü” olarak geçmiştir.

Alternatif Uyuşmazlık Çözümü, mahkeme duruşması olmaksızın bağımsız bir kişinin yardımıyla anlaşmazlıkların çözümüne yönelik herhangi bir süreç için kullanılan bir terimdir.

Tam da bu noktada “uzlaştırma” ve “arabuluculuk” arasındaki farkı iyi kavramak gerekir. Uzlaştırmacı da tıpkı bir alternatif sorun çözme yöntemidir. Ancak uzlaştırma yöntemi direkt olarak haklılık kriterini odağını alır. Fakat arabuluculukta ise kişisel menfaatler ön plandadır. Arabulucular, her iki taraf için de en doğru kararın verilmesinde rol oynar.

Bir Nevi Destekli Müzakeredir

Arabuluculuk, bir nevi destekli müzakeredir. Burada kullandığımız müzakere kavramı, anlaşmak için iletişim kurma yoludur. Dolayısıyla bu kavramı, anlaşmak için destekli bir iletişim çalışması olarak tanımlayabiliriz.

Arabuluculuk Görevleri Nelerdir?

• Tarafsız olmak
• Tarafların çözüme ulaşmalarına yardımcı olmak
• Gerekirse tarafları birbirinden korumak
• Katılımcı/tarafların konu hakkında geçmişini bilmek
• Tarafların süreçten ne elde etmek istediklerini iyi bir şekilde öğrenmek
• Anlaşmazlık ve ihtilaf noktalarını tanımlamak
• En çok uzlaşılan alanları belirlemek ve bu konuda bir çözüm önerisi sunmak
• Uzlaşma seçeneklerini genişletmek
• Katılımcıların seçenekler üretme ve değerlendirme kriterleri geliştirmede eşit derecede yer aldığından ve sorunun tüm bölümlerini kapsadığından emin olmak
• Seçenekler değerlendirildikten sonra tüm taraflara uyumlu hale getirmek için ince detaylar üzerinde durmak
• Öneri ve son kararları tarafsız bir dille kaleme almak
• Belirsiz tüm noktaları açığa kavuşturmak
• Katılımcılardan sonuç alma adına somut davranış değişikliklerini kabul etmelerini istemek
• Gelecekteki toplantılar için tarih belirlemek ve sonraki adımları oluşturmak
• Anlaşmaya varıldığında sürecin sonlanmasını sağlamak

Zorunlu Arabuluculuk Nedir?

Modern hukuk sistemleri, bazı davalarda tarafların arabulucuya başvurma ön şartı getirmiştir. Bu tarz durumlarda arabulucuya başvurmak zorunludur. Aksi takdirde dava geçerliliğini yitirir. Dolayısıyla bir dava dosya sürecinde arabulucuya başvurma ön şartı olan durumlar, arabulucu yardım almanın zorunlu olduğunu ifade eder.

Daha Hızlı Bir Yargılama Süreci

Zorunlu arabuluculuk sürecinin davanın seyri açısından önemli avantajları bulunmaktadır. Daha hızlı bir yargılama süreci, zorunlu arabuluculuğun en önemli özelliklerinden biridir. Zorunlu arabuluculuğun bir diğer avantajı ise sürecin gizlilik içinde yürütülmesidir.

Dolayısıyla tarafların gizlilik haklarına koruma altına alır. Arabuluculuk Kanunu kapsamında belirtilen maddeye göre gizlilik kuralına aykırı davrananlar, hapis cezası alabilir. Hapis cezası süresi 6 aya kadar çıkabilir.

Dava Şartının Oluşması İçin Zorunlu Arabuluculuk

Günümüzdeki adalet sisteminde farklı hukuk konuları dahilindeki davalarda zorunlu arabuluculuk sistemi bulunmaktadır. İş Mahkemeleri Kanunu, Ticaret Kanunu ve Aile Hukuku kapsamına giren ve daha farklı hukuk süreçlerini ilgilendiren dava süreçlerinde dava şartının oluşması için zorunlu arabuluculuk sistemi uygulanmaktadır.

Zorunlu arabuluculuk sistemini istenen anlaşmanın sağlanmasına katkı yapan bir süreç olarak görmek gerekir. Zira bu süreç pek çok ülkenin de dikkatini çekmiş ve davalara zorunlu arabuluculuk sistemi getirmiştir.

Bu bakımdan zorunlu arabuluculuk sürecini iyi değerlendirmek, çözüme ulaşma adına son derece sağlıklı olabilir. Buna ek olarak bazı araştırmalar da arabuluculuğun zorunlu olduğu dava süreçlerindeki anlaşmazlıkların yarısından çoğunun uzlaşma ile sonuçlandığını ortaya koymuştur.

Ticari Davalarda Arabuluculuğun Önemi

• Ticari davalardaki arabuluculuk tarafların anlaşması adına başarılı sonuçlar doğurabilir.
• Kişilere çok daha az maliyetle ve çok daha hızlı bir şekilde olumlu neticeler verebilir.
• Ticari hayatta hızlılık son derece önemli olduğu için arabuluculuk, daha hızlı karar alma sürecine katkı sağlar.
• Bu süreçte ticari işletmeye sahip oldukları için tacir tarafında yer alan kişilere daha hızlı bir çözüm imkanı sunar.
• Anlaşma çerçevesindeki tüm kontrolleri elinde tutan tarafların çözüme ulaşma adına yeni ve denenebilir yolları keşfetmelerini sağlar.
• Ticari haklarını koruma altına alma konusunda taraflara önemli bakış açısı kazandırır.
• Dava sürecini hızlandırmasının yanı sıra uyuşmazlıkların barışçıl bir şekilde giderilmesini fırsat verir.
• Tarafların birbirlerini kırmadan ve birbirlerine zarar vermeden sürecin doğru bir şekilde sonlanmasına neden olur. Bu da tarafların gelecekte yeniden işbirliğine gitmeleri konusunda önemli bir rol oynar.
• Arabuluculuk sürecinin en önemli özelliklerinden biri gizliliktir. Tarafların ticari sırlarını korumaya yardımcı olur.
• Ticari arabuluculuk, tarafların birbirlerinin konumlarını daha iyi anlayabilecekleri ve çözüm seçeneklerini keşfetmek için birlikte çalışabilecekleri özel bir ortam sağlar.
• Ticari arabuluculuk tüketici, adil ticaret, sigorta, bilişim, mesleki ihmal ve mülk anlaşmazlıkları gibi pek çok konuda kullanılabilen çözüm odaklı bir müzakere sürecidir.

Nasıl Arabulucu Olunur?

Arabulucular, muhalif tarafların anlaşmazlıkları çözmelerine yardımcı olan ve tartışmaların verimli ve saygılı bir ortamda gerçekleşmesini sağlayan bireylerdir. Profesyonel ve akredite bir arabulucu olmak isteyenlerin bazı şartlarını getirmeleri gerekmektedir.

Bu şartlardan en önemlisi fakülte mezunu olmak ve gerekli eğitimleri başarıyla tamamlamaktır. Peki, arabulucu nasıl olunur?

Arabulucu olmak isteyenler, Adalet Bakanlığı tarafından açılan sınavlara katılmalı ve bu sınavlarda başarı göstermelidir. Ancak yazılı ve uygulamalı olarak yapılan bu sınavlara katılmak için belli şartları karşılamak gerekir. İşte o şartlar:

• TC vatandaşı olmak
• Temiz bir sicile sahip olmak ve herhangi bir suça karışmamış olmak
• Hukuk Fakültesi mezunu olmak
• Mezuniyet sonrası iş kariyerinde en az 5 yılı geride bırakmak
• Arabuluculuk eğitimi tamamlamak

Ülkemizde arabulucu olmak isteyen adaylar, ilk olarak yukarıdaki şartları taşımalıdır. Daha sonra Adalet Bakanlığı tarafından açılan sınavlara katılmalı ve sınavda başarılı olmalıdır. Adayların katılmaları gereken sınav, yılda iki kez yapılmaktadır. Bu sınavın hemen ardından da adayların uygulamalı sınava girmeleri gerekir.

En Önemli Kriter Hukuk Fakültesi Mezunu Olmak

Arabulucu olmak için önemli kriterlerden biri, Hukuk Fakültesi mezunu olmaktır. Ancak Hukuk Fakültesi diplomasını Türkiye’de değil de yurt dışında almış olan adayların da arabulucu olma imkanı vardır. Hukuk Fakültesi’ni yurt dışında bitirenler, yeterlilik göstermiyorlarsa Türkiye’deki Hukuk Fakültesi programlarına katılarak açıklarını katılabilir ve arabulucu olmaya hak kazanabilir.

Yukarıdaki şartları yerine getiren adaylar, adliyelerdeki Arabuluculuk Bürolarına başvuruda bulunmaları gerekir. Büro olmayan adliyelerde ise başvurular Sulh Hukuk Mahkemesi Yazı İşleri Müdürlüğü’ne yapılır. Adaylardan başvuru sırasında herhangi bir ücret alınmaz. Başvuru sonrasında yaklaşık 3 hafta içinde adayların arabuluculuk sonuçları açıklanır. Adalet Bakanlığı tarafından açıklanan adaylar, resmi olarak arabuluculuk mesleğini icra edebilir.