Arama Ne Demek? Koşulları Nelerdir?

Arama, suç işlenmesinin önlenmesi ya da işlenmiş bir suçun ve failinin ortaya çıkartılması. suç kanıtları ile müsadereye tabi eşyaların ele geçirilmesi amacıyla birini veya bir şeyi bulmaya yönelik olarak yapılan araştırma faaliyetidir.

Aramanın Türleri Nelerdir?

Aramada en önemli ayrım, adli arama ve önleme araması ayrımıdır.

Adli aramalar suç işlendikten sonra şüphelinin veya sanığın yakalanması ya da suç kanıtlarının elde edilmesi için yapılan aramadır.

Önleme araması ise henüz suç işlenmeden önce, suç işlenmesinin veya bir tehlikenin önlenmesi için yapılan aramadır. Önleme aramasının muhatapları suç şüphesi altında olmayan kişilerdir. Somut bir suçun islendiği süphesi varsa önleme araması yapılamaz, ancak adli arama yapılabilir.

Önleme araması Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu’nda düzenlenmiştir. Polis, tehlikenin veya suç işlenmesinin önlenmesi amacıyla usulüne göre verilmiş sulh ceza hakiminin kararı veya bu nedenlere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan durumlarda mülki âmirin vereceği yazılı emirle kişilerin üstlerini, araçlarını, özel kâğıtlarını ve eşyasını arar; alınması gereken tedbirleri alır, suç kanıtlannı koruma altına alarak Ceza Muhakemesi Kanunu hükümlerine göre gerekli işlemleri yapar.

Aramanın Koşulları Nelerdir?

Aramanın koşulları aşağıda sayılmıştır:

Makul Suç Şüphesi

Arama tedbirine başvurulabilmesi için şüphelinin veya sanığın üstü, eşyası, konutu, işyeri veya ona ait diğer yerler, yakalanabileceği veya suç kanıtlarının elde edilebileceği yönünde makul suç şüphesi olması gerekir. (CMK m. 116)

Makul şüphe, arama sonucunda kanıt oluşturan veya müsadere konusu bir şeyin elde edileceği ya da şüpheli veya sanığın yakalanacağına ilişkin, yaşamın akışına göre somut olaylar karşısında genellikle duyulan şüphedir.

Aramaya, soruşturma evresinde de kovuşturma evresinde de başvurulabilir. Şüphelinin veya sanığın yakalanabilmesi veya suç kanıtlarının elde edilebilmesi amacıyla, diğer bir kişinin de üstü, eşyası, konutu, işyeri veya ona ait diğer yerler aranabilir. Ancak suç şüphesi altında olmayan kişilerle ilgili aramanın yapılması için aranılan kişinin veya suçun kanıtlannın belirtilen yerlerde bulunduğunu gösteren olayların varlığı gerekir (CMK m. 117/2)

Hakim Kararı ya da Yetkili Merciin Yazılı Emri

Arama bir karar veya emir üzerine olur.

Aramaya kural olarak hakim karar verir. Bu hususta soruşturma evresinde sulh ceza hakimi; kovuşturma evresinde ise olaya bakan mahkeme yetkilidir. Ancak gecikmesinde sakınca bulunan durumlarda Cumhuriyet savcısının, Cumhuriyet savcısına ulaşılamadığı durumlarda ise kolluk amirinin yazılı emri ile de kolluk görevlileri arama yapabilirler.

Konutta. işyerinde ve kamuya açık olmayan kapalı alanlarda arama. hakim kararı veya gecikmesinde sakınca bulunan durumlarda cumhuriyet savcısının yazılı emri ile yapılabilir. Kolluk amirinin yazılı emri ile yapılan arama sonuçları cumhuriyet başsavcılığına derhâl bildirilir.

Arama Yapabilecek Kişiye İlişkin Koşullar

Aramaya tabi kişiler bakımından kural olarak bir sınırlama söz konusu değildir. Ceza Muhakemesi Kanunu’nda aramaya tabi olanlar yönünden ‘’kişi”den söz edilmişse de buradaki kişi yalnızca gerçek kişilerdir. Tüzel kişiler, şüpheli veya sanık sıfatıyla aranamaz.

Arama için şüphelinin mutlaka fail olması gerekmez, azmettiren veya yardım eden olarak suça iştirak ettiği yönündeki şüphede yeterlidir. Kusur yeteneği olmayan kişiler şüpheli veya sanık sıfatıyla aranamazlar.

Aramanın Zamanına İlişkin Koşullar

Arama kural olarak gündüz yapılmalıdır. Aramanın gündüz yapılması, buna gündüz başlanması demektir. Ancak gündüz başlanan arama, her koşulda gece sürdürülebilir.

Konutta. işyerinde veya diğer kapalı yerlerde gece vaktinde arama yapılamaz. Ancak bu kuralın dört istisnası vardır; bu dört durumda gece arama yapılabilir:

• Suçüstü hali.
• Gecikmesinde sakınca bulunan durumlar,
• Yakalanmış ya da gözaltına alınmış olan kişinin firar etmesi.
• Firar eden tutuklunun veya hükümlünün yakalanması.

Arama Yapılacak Yere İlişkin Koşullar

Kişinin üstünde yapılan arama: beden muayenesine dönüşmeyecek şekilde kişinin üzerindeki elbise içinde veya altında, vücudu üzerinde ve doğal vücut boşluklarında, tıbbi araçlar kullanmaksızın gözle ve elle yapılan kanıt araştırmasıdır. Bu arama beden muayenesine dönüşmemelidir.

Konuttan anlaşılması gereken, fiilen oturulan yerdir.

İşyeri, kişinin mesleki faaliyetini yürüttüğü yer ile bunun eklentileridir. Bazen konut ile iş yeri aynı yer olabilir. Örneğin bir avukat, evini ofis olarak kullanabilir. Bu durumda konuta ilişkin esaslar geçerli olacaktır.

Araçtan anlaşılması gereken, her türlü deniz, hava ve kara ulaşım aracıdır. Aranacak aracın, konutta ya da işyerinde bulunması durumunda bu yerlerde arama yapılmasına ilişkin kurallar uygulanacaktır.

Eşyada yapılan arama, kişinin konutu, işyeri ve aracı dışında kalan eşyalarda yapılan aramadır. Bu arama herhangi bir özellik göstermez. Örneğin çantada ya da valizde yapılan arama gibi.

Kolluk Görevlilerin Arama Yetkisi Var Mı?

Ceza Muhakemesi Kanunu’nda kolluk amirine yalnızca istisnai bir durum için arama kararı verme yetkisi tanınmıştır. Ancak amir sayılmayan kolluk görevlilerinin gecikmesinde sakınca olan durumlarda bile kendiliğinden arama yapma yetkisi yoktur.

Kolluk amirinin arama emri verebilmesinin koşulları şunlardır:

• Gecikmede sakınca bulunmalıdır,
• Cumhuriyet savcısına ulaşılamamış olmalıdır,
• Emiryazılı olarak verilmelidir,
• Aramanın yapılacağı yer. kamuya açık alan olmalıdır. Konut. işyeri ve kamuya açık olmayan kapalı alanlarda kolluk amiri arama emri veremez.

Arama Kararı veya Emri

Aramaya ilişkin hakim kararı ya da gecikmede sakınca bulunan durumlarda Cumhuriyet savcısı, ona ulaşılamadığı durumlarda da kolluk amiri tarafından verilen arama emrinin yazılı olması gerekir.

Arama karar veya emrinde;

• Aramanın nedenini oluşturan eylem,
• Aranılacak kişi, aramanın yapılacağı konut veya diğer yerin adresi ya da eşya,
• Karar veya emrin geçerli olacağı zaman süresi açıkça gösterilir.

Aramada Kimler Hazır Bulunabilir?

Aranacak yerlerin sahibi veya eşyanın zilyedi aramada hazır bulunabilir, kendisi bulunmazsa temsilcisi veya ayırt etme gücüne sahip hısımlarından biri veya kendisiyle birlikte oturmakta olan bir kişi veya komşusu hazır bulundurulur. (CMK m. 120/1)

Bu kişilerin aramanın yerine getirilmesi sırasında hazır bulundurulmamaları aramayı hukuka aykırı kılar ve bu suretle elde edilen kanıtlar da kullanılamaz.

Şüphelinin veya sanığın dışında diğer bir kişinin eşyası, konutu, işyeri veya ona ait diğer yerler aranırken zilyet ve bulunmazsa yerine çağrılacak kişiye, aramaya başlamadan önce aramanın amacı hakkında bilgi verilir. Aramanın amacının bildirilmemesi gibi, eksik ya da yanlış bildirilmesi de aramayı hukuka aykırı kılar.

Her durumda kişinin avukatı aramada hazır bulunabilir; buna engel olunamaz.

Cumhuriyet savcısı hazır olmaksızın konut, işyeri veya diğer kapalı yerlerde arama yapabilmek için o yer ihtiyar heyetinden veya komşulardan iki kişi bulundurulur.

Bilgisayarda, Bilgisayar Programlarında ve Kütüklerinde Arama

Bir suç dolayısıyla yapılan soruşturmada, şüphelinin kullandığı bilgisayar ve bilgisayar programları ile bilgisayar kütüklerinde arama yapılması, bilgisayar kayıtlarından kopya çıkarılması, bu kayıtların çözülerek metin durumuna getirilmesi belli koşullarda mümkündür.

Bu koşulları aşağıda sayılmıştır:

• Birsuç dolayısıyla soruşturmaya başlanmalıdır,
• Somut kanıtlara dayanan kuvvetli şüphe nedenleri bulunmalıdır,
• Başka surette kanıt elde etme olanağı bulunmamalıdır,
• Bilgisayar ve bilgisayar programlan ile bilgisayar kütüklerini şüpheli kullanmalıdır,
• Hakim veya gecikmesinde sakınca bulunan durumlarda Cumhuriyet savcısı tarafından karar verilmelidir.

Aramanın Yapılması

Arama adli kolluk aracılığıyla yapılır. Ancak bazı aramaların Cumhuriyet savcısının denetiminde yapılması gerekir. Örneğin avukatların büro veya konutunda ancak Cumhuriyet savcısının denetiminde arama yapılabilir.

Askeri mahallerde yapılacak arama, Cumhuriyet savcısının nezaretinde askeri makamların katılımıyla adli kolluk görevlileri tarafından yerine getirilir.

Olay yerinde görevine ait işlemlere başlayan adli kolluk görevlisi, bunların yapılmasına engel olan veya yetkisi içinde aldığı tedbirlere aykırı davranan kişileri, işlemler sonuçlanıncaya kadar ve gerektiğinde zor kullanarak bundan men eder.

Aramaya karşı çıkılması durumunda, adli kolluk görevlilerinin zor kullanma yetkisi vardır. Ancak kolluk görevini yaptığı sırada, kişilere karşı görevinin gerektirdiği ölçünün dışında kuvvet kullanırsa kasten yaralama suçuna ilişkin hükümler uygulanır.

Aramanın Sona Ermesi

Arama işlemi bir tutanağa bağlanır. Arama tutanağına işlemi yapanların açık kimlikleri yazılır.

Aramanın sonunda hakkında arama işlemi uygulanan kimseye istemi üzerine, aramanın yasaya uygun yapıldığını ve şüpheli ve sanıkla ilgili olarak yapılan aramada soruşturma veya kovuşturma konusu eylemin niteliğini belirten bir belge ve istemi üzerine elkonulan veya koruma altına alınan eşyanın listesini içeren bir defter ve eğer şüpheyi haklı kılan bir şey elde edilmemiş ise bunu belirten bir belge verilir.

Arama koruma tedbirlerinin uygulanması sırasında, yapılmakta olan soruşturma veya kovuşturmayla ilgisi olmayan ancak diğer bir suçun islendiği şüphesini uyandırabilecek bir kanıt elde edilirse; bu kanıt muhafaza altına alınır ve durum cumhuriyet savcılığına derhâl bildirilir.

Hakkında arama işlemi uygulanan kimsenin belge veya kâğıtlarını inceleme yetkisi. Cumhuriyet savcısı ve yargıca aittir. Kolluğun belge veya kâğıtları inceleme yetkisi yoktur.

Hakim tarafından verilen arama kararlarına karşı, itiraz kanun yoluna gidilmesi mümkündür.

Stj. Av. Mehmet Can CİVAN & Av. Ahmet EKİN