Çek Nedir? Unsurları Nelerdir?

Kambiyo senetlerinin bir türü olarak Türk Ticaret Kanunu’nun 780-823 maddeleri arasında düzenlenmiş bulunan çek, önemli bir ödeme aracı olup yaygın bir kullanım alanına sahiptir.

Çekte; keşideci, lehtar ve muhataptan oluşan üçlü bir ilişki söz konusudur. Poliçede muhatap herhangi bir gerçek veya tüzel kişi olabilirken, çekte ise muhatap mutlaka bir banka olmak zorundadır. Banka dışında bir kişi üzerine düzenlenen senet çek sayılmaz. (TTK m. 782)

Düzenleyenin muhatap bankada bir çek hesabı bulunmakta ve düzenleyen çek düzenlemek suretiyle borçlusu olduğu lehtarı muhatap bankaya yönlendirmektedir. Dolayısıyla, çek de tıpkı poliçe gibi, hukuki niteliği itibariyle bir havaledir. Diğer kambiyo senetleri gibi çek de kanunen emre yazılıdır.

Çek, “emre yazılı değildir” kaydıyla veya buna benzer bir kayıtla, nama yazılı hale de getirilebilir (m. 788/1). Çekin poliçe ve bonodan önemli bir farkı, hamiline yazılı olarak düzenlenebilmesidir. Belirli bir kişi lehine “veya hamiline” kelimelerinin veya buna benzer başka bir ibarenin eklenmesiyle düzenlenen çek, hamiline yazılı çek sayılır (m. 785/2). Bunun yanı sıra, kimin lehine düzenlendiği gösterilmemiş olan bir çek de hamiline yazılı çek hükmündedir (m 785/2). Bu sebeple, lehtar, çekin zorunlu unsurlarından biri değildir.

Poliçe ve bononun birer kredi olmasına karşın, çek bir ödeme aracıdır. Çünkü çekte vade yoktur. Çek görüldüğünde ödenir. Buna aykırı herhangi bir kayıt yazılmamış sayılır (m. 795/1).

Çekte vade bulunmadığı için düzenleyen, çekin düzenlenmesiyle borcunu belirli bir vadeye kadar erteleme imkanına sahip olamamaktadır. Bu yönüyle çek, kredi işlevi görmemektedir.

Çekin Zorunlu Unsurları Nelerdir?

Çekin zorunlu unsurları mutlak zorunlu unsurlar ve alternatif zorunlu unsurlar olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

Çekin Mutlak Zorunlu Unsurları

Çekin mutlak zorunlu unsurları aşağıda sayılmıştır:

• Çek Kelimesi: Çek metninde “çek” kelimesi veya, eğer senet Türkçe dışında bir dille yazıldıysa, o dilde “çek” karşılığını içermelidir.
• Belirli Bir Bedelin Ödenmesi: Çek, belirli bir miktarı ödeme kaydı olmaksızın içermelidir. Bu bedel para cinsinden ifade edilmelidir ve kesin bir şekilde belirlenmelidir. Çek bedeli hem yazı ile hem de rakam ile gösterilmelidir, ancak iki gösterim arasında bir fark varsa yazı ile gösterilen bedel geçerli kabul edilir.
• Muhatabın Ticaret Unvanı: Çek üzerinde muhatabın ticaret unvanı yer almalıdır.
• Düzenleme Tarihi: Çek üzerinde düzenlenme tarihi belirtilmelidir. Bu tarih kesin olmalı, takvimde yer almalıdır.
• Düzenleyenin İmzası: Çek, düzenleyenin el yazısı ile atılan imzasını içermelidir.
• Seri Numarası: Çek, bir seri numarasını içermelidir.
• Karekod: Çek, bir karekodu içermelidir.

Çekin Alternatifli Zorunlu Unsurlar

Çekin alternatifli zorunlu unsurları aşağıda sayılmıştır:

• Düzenleme Yeri: Çekin üzerinde düzenleme yerinin bulunması gerekir. Eğer düzenleme yeri belirtilmemişse, düzenleyenin adının yanında yazan yer düzenleme yeri olarak kabul edilir.
• Ödeme Yeri: Çekin üzerinde ödeme yerinin bulunması gereklidir. Eğer ödeme yeri belirtilmemişse, aşağıdaki sıraya göre ödeme yeri belirlenir: çekte açıklık yoksa muhatabın ticaret unvanı yanında gösterilen yer; muhatabın ticaret unvanı yanında birden fazla yer gösterilmişse, ilk gösterilen yer; hiçbir açıklık olmaması durumunda muhatabın merkezinin bulunduğu yer ödeme yeri kabul edilir.

Çekin alternatifli zorunlu unsurların eksikliği, çekin geçerliliğini etkileyebilir. Mutlak zorunlu unsurların eksikliği çeki geçersiz kılarken, alternatifli zorunlu unsurların eksikliği durumunda çekin hala geçerli olabilmesi için diğer unsurların eksikliğiyle birleşmesi gerekir. Çek üzerinde eksik veya hatalı bilgiler bulunuyorsa, bu durum çekin ödeme sırasında sıkıntı yaşamasına neden olabilir. Bu nedenle çeklerin doğru ve eksiksiz olarak doldurulması önemlidir.

Çekin İhtiyari Unsurlar Nelerdir?

Çeklerde ihtiyari unsurlar, çekin sahibinin veya düzenleyenin tercihine bağlı olarak ekleyebileceği unsurlardır. Bu unsurların varlığı veya yokluğu çekin geçerliliğini etkilemez.

Çekin ihtiyari unsurları aşağıda sayılmıştır:

• Lehtar veya “Hamiline” Kaydı: Çekte lehtarın adı belirtilmeyebilir veya “hamiline” yazısı yer alabilir. “Hamiline” kaydı, çekin hamiline, yani üzerinde adı belirtilmeyen herhangi bir kişiye veya sahibine ödenebilir olduğunu ifade eder.
• Menfi Emre Kaydı: Çekte menfi emir olabilir. Bu, çekin hamiline, emre veya bir başkasına ödenmemesi gerektiğini belirten bir kayıttır. Çek, sadece menfi emir kaydıyla düzenlenebilir.
• Aval Kaydı: Çekin aval veren tarafından keşide edilmesi ve avalin sorumlu olduğu tutarı ifade eden bir kayıttır. Aval veren, çekin ödeme garantisi veren üçüncü bir kişi olduğunda bu kayıt eklenir.
• Sorumsuzluk Kayıtları: Çek üzerinde, düzenleyenin veya imza atanın çekten kaynaklanan borçlarından sorumlu olmadığını belirten kayıtlar olabilir.
• Çizgili Çek, Mahsup Çeki ve Diğer Çek Türlerine İlişkin Kayıtlar: Çek, çizgili çek, mahsup çeki, teyitli çek, garantili çek veya vizeli çek gibi özel türlerde düzenlenebilir. Bu türlerle ilgili kayıtlar, çekin hangi türde olduğunu ve hangi kurallara tabi olduğunu belirtir.
• Protestodan Muafiyet Kaydı: Çekin protestodan muaf olduğunu ifade eden bir kayıt olabilir. Protesto, çekin ödenmemesi durumunda alacaklı tarafından yapılan bir bildirimdir. Bu kayıt, protesto işlemi yapılmasını gereksiz kılar.
• Yabancı Para Borçlarında Aynen Ödeme Kaydı: Yabancı para borçlarında, çekin döviz olarak ödeneceğini belirten bir kayıt eklenmiş olabilir.
• Yetki Kaydı: Çek sahibinin yetki kaydı, Türk Medeni Kanunu’na (HMK) göre yapılmış bir yetkilendirme olabilir. Bu, çek sahibinin belirli işlemleri başkası adına yapma yetkisi olduğunu ifade eder.
• Tahkim Kaydı: Çek üzerinde tahkim (arbitraj) sürecinin uygulanacağını belirten bir kayıt olabilir. Bu, çekle ilgili anlaşmazlıkların tahkim yoluyla çözüleceğini ifade eder.

İhtiyari unsurlar, çek sahiplerinin veya düzenleyenlerin özel gereksinimlerini veya anlaşmalarını yansıtmak için kullanılabilir. Ancak, çek üzerinde bu tür kayıtların yer alması, işlem sırasında daha fazla belirsizliğe neden olabileceği için dikkatli bir şekilde ele alınmalıdır.

Çekte Yasak Kayıtlar

Bazı kayıtların ise çek üzerine konulması yasaktır. Yasağa rağmen senet üzerine konulan kayıtların bazıları senedin geçerliliğini etkilemeyip kendisi geçersiz sayılmaktayken, bazıları ise çeki geçersiz hale getirmektedir.

Örneğin, çek üzerine yazılmış bir kabul şerhi (m. 784), faiz şartı (m. 786), vade kaydı (m. 795), düzenleyenin koyduğu ödememeden sorumsuzluk kaydı (m. 818/1-c, 679) ve avali veya ciroyu şarta bağlayan kayıtlar (818/1, 682/1) yazılmamış sayılır. Bedelin ödenmesini şarta veya taksite bağlayan kayıtlar ise çeki geçersiz hale getirir (m. 780/1-b).

Ekin Hukuk Bürosu olarak alanında uzman avukat kadromuzla dava ve işlemlerinizi takip edebilmemiz için bizimle iletişim kurabilirsiniz.

Av. Ahmet EKİN & Şevval Asude DOĞAN