Özel Hukuk

Çekin Devri

Çek, yasal olarak emre yazılı bir senettir. Çek, hem ‘nama’ hem de ‘hamiline’ yazılı olarak düzenlenebilir.

Emre yazılı çek, diğer emre yazılı senetler gibi, ciro ve el değiştirme yoluyla devredilebilir (TTK m. 788/1). Nama yazılı çek ise sadece alacak devri yoluyla devredilebilir (TTK m. 788/2). Hamiline yazılı çekin devredilmesi için ise el değiştirme yoluyla yetinir (TTK m. 658/1).

Ciro Ne Demek?

Çek kanunen emre yazılı olduğu için, aksi belirtilmedikçe, ciro ve zilyetliğin geçirilmesiyle devredilir (m. 788/1).

Ciro, muhataba çek bedelini ödeme, senedi devralan hamile ise çek bedelini tahsil etme yetkisi verdiği için, hukuki niteliği itibariyle çift yetki veren bir havaledir. Cironun kayıtsız ve şartsız olması gerekir.

Ciro, şartlara tabi tutulmuşsa ciro geçerli olur fakat bu şartlar yazılmamış sayılır (m. 789/1). Cironun kısmi olarak yapılması mümkün değildir; çek bedelinin tamamı için yapılması gerekir. Kısmi ciro geçersizdir (m. 789/2).

Beyaz Ciro Ne Demek?

Cironun “beyaz ciro” şeklinde yapılması da mümkündür (TTK m. 818/1-d, 683/2). Hamiline yazılı ciro da beyaz ciro hükmündedir (m. 789/3). Örneğin, “Ömer Şen’e veya hamiline ödeyiniz” şeklinde yazılıp imzalanan bir ciro beyaz ciro hükmündedir.

Beyaz ciro, ciro zincirinde kopukluğa sebep olmaz. Bir beyaz ciroyu diğer bir ciro izlerse, bu son ciroyu imzalayan kişi çeki beyaz ciro ile iktisap etmiş sayılır (m. 790).

Örneğin, çekin lehtar tarafından C1’e, C1 tarafından da beyaz ciro ile C2’ye, C2 tarafından ciro işlemi yapılmaksızın elden C3’e devredildiğini varsaydığımızda; çek C3 tarafından beyaz ciro ile C1’den alınmış sayılır. Çünkü C2’nin ciro zincirinde imzası bulunmamaktadır.

Bir çeki elinde bulunduran kişi, son ciro beyaz ciro olsa bile, kendi hakkı müteselsil ve birbirine bağlı cirolardan (düzgün ciro zincirinden) anlaşıldığı takdirde yetkili hamil sayılır (m. 790).

Muhatap bankanın yetkilileri, yapılan cirolara bakarak, ciro zincirinde bir kopukluk görmeleri halinde çeki elinde bulunduran kişinin yetkili hamil olmadığını teşhis etme ve kendisine ödeme yapmaktan kaçınma imkanı elde ederler.

Düzgün bir ciro zincirine bakıldığında yetkili hamil görünen kişinin iyiniyeti korunur: Çek, herhangi bir suretle hamilin elinden çıkmış bulunursa, ister hamile yazılı, ister emre yazılı bir çek söz konusu olsun, düzgün ziro zincirinden hamilin yetkili olduğu anlaşılıyorsa, çek eline geçmiş bulunan yeni hamil ancak çeki kötüniyetle iktisap etmiş olduğu veya iktisapta ağır bir kusuru bulunduğu takdirde o çeki geri vermekle yükümlüdür (m. 792).

Çeklere özgü hususlar dışında kalan diğer hususlarda poliçenin cirosuna ilişkin m. 683 ilâ 685 maddeler (cironun şekli ve hükümleri) çekler hakkında da uygulanır (m. 818/1-d).

Ciro Hususunda Çeke Özgü Hükümler

Çeke özgü hüküm bulunmayan hususlarda, poliçenin cirosuna ilişkin ele aldığımız 683 ilâ 685. maddeler, çekin cirosu hakkında da uygulanır (m. 818/1-d). Burada, poliçenin çeklerin cirosunda da uygulanan hükümlerini tekrar ele almak yerine, ciro hususunda çeklere özgü hükümleri inceleyeceğiz:

Ciro Hususunda Çeke Özgü Hükümler

Muhatap Lehine Yapılan Cironun Makbuz Hükmünde Olması

Poliçede olduğu gibi, ciro, üçüncü bir kişi lehine yapılabileceği gibi, düzenleyen veya çekten dolayı borç altına girmiş olanlardan herhangi biri (cirantalar ve avalistler) lehine de yapılabilir. Bu kişiler de çeki yeniden ciro edebilirler (m. 788/3).

Çekin düzenleyene ciro edilmesi halinde, TBK m. 135’in aksine, borç sona ermez, çekteki hak donmuş olur; düzenleyen, tekrar ciro yaparak çekteki hakka canlılık kazandırabilir.

Muhatap Tarafından Yapılan Ciro Geçersiz Midir?

Yine poliçeden farklı olarak, çekte muhatabın yaptığı ciro geçersizdir (m. 789/2). O halde, muhatabın yukarıdaki hüküm gereğince çeki ciro ile devralan şubesi, bu çeki tekrar ciro ile devredemez. Aksi takdirde ciro geçersiz olur.

Rehin Cirosunun Yapılamaması

Ciro, ciro edenin belirli olup olmamasına göre “tam ciro ve “beyaz ciro” olmak üzere ikiye; yapılış amacına göre ise “temlik cirosu”, “rehin cirosu” ve “tahsil cirosu” olmak üzere üçe ayrılır.

Kanun koyucu, çeklere de uygulanacak poliçe hükümlerinden rehin cirosuna ilişkin 689. maddeye atıf yapmamıştır. Dolayısıyla, çeklerde rehin cirosu yapılamaz. Çeklerde sadece temlik cirosu ve tahsil cirosu yapılabilir.

Hamiline Yazılı Çek Üzerine Ciro

Daha önce belirttiğimiz üzere, hamiline yazılı çekin sadece zilyetliğin geçirilmesi suretiyle devredilmesi yeterlidir. Fakat yine de her ne sebeple olursa olsun hamiline yazılı çek üzerine ciro yazılmışsa, bu ciro, çeki emre yazılı hale getirmez.

Hamiline yazılı çek üzerine yapılan cironun tek sonucu, cirantayı başvurma hakkına dair hükümler gereğince sorumlu hale getirmesidir (m. 791).

Protestodan ve İbraz Süresinin Geçmesinden Sonraki Ciro

Cironun kural olarak ibraz sürelerinin içinde yapılması gerekir. Protestonun düzenlenmesinden veya aynı nitelikte bir belirlemeden ya da ibraz süresinin geçmesinden sonra yapılan ciro, ancak alacağın temlikinin sonuçlarını doğurur (m. 793/1).

Cironun hangi tarihte yapıldığı, ciroda yazan tarihe göre tespit edilir. Fakat ciroda tarih bulunması zorunlu değildir. Tarihsiz bir cironun, protesto veya aynı nitelikte bir belirlemeden veya ibraz süresinin geçmesinden önce yapıldığı, aksi sabit oluncaya kadar karinedir (m. 793/2).

Ekin Hukuk Bürosu olarak alanında uzman avukat kadromuzla dava ve işlemlerinizi takip edebilmemiz için bizimle iletişim kurabilirsiniz.

Av. Ahmet EKİN & Şevval Asude DOĞAN

İlgili Makaleler

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu