Ceza Muhakemesi İşlemleri

Ceza muhakemesi işlemleri muhakemeyi ilerletmek amacıyla yapılan iddia, savunma ve yargılama niteliğindeki irade açıklamalarıdır.

Ceza muhakemesi işlemleri; sözlü, yazılı veya eylemli olmak üzere üç değişik şekilde yapılabilir

Ceza Muhakemesi İşlemlerinin Türleri Nelerdir?

Ceza muhakemesi işlemleri, işlemi yapana göre üçe ayrılmaktadır:

• Yargıç işlemleri,
• Savcı işlemleri,
• Savunma işlemleri.

Yargı İşlemleri

Yargıç işlemleri, yargılama makamında yer alan yargıcın yaptığı işlemlerdir. Bu işlemler. eylemsel ve düşünsel işlemler olmak üzere ikiye ayılır. Eylemsel işlemler asıl olarak vücut hareketleriyle yapılan işlemlerdir.

En önemli yargıçlık işlemi karar verme işlemidir. Bu işlem, yapıldığı evre ve zamana göre ikiye ayrılmaktadır: Soruşturma evresindeki yargıç işlemleri, sulh ceza hakimliği kararlarıdır. Kovuşturma evresindeki yargıç işlemleri ara ve son karar olmak üzere ikiye ayrılır. Ara kararlar, hakimin davadan el çekmesine yol açmayan; yalnızca yargılamanın bir ileri adıma geçmesini sağlayan kararlardır.

Savcı İşlemleri

Savcı işlemleri, iddia makamı adına yapılan işlemlerdir. Bu işlemler yargıç işlemlerinde olduğu gibi, eylemsel ve düşünsel işlemler olmak üzere ikiye ayılır.

Düşünsel işlemler mütalaa ve karar ya da kararname şeklinde yapılan işlemlerdir. Mütalaalar da iddianame, talepname, esas hakkında mütalaa gibi adlar altında yapılır. Savcılann verebileceği kararlar sınırlıdır.

Savunma İşlemleri

Sanığın veya müdafinin dava ile ilgili olarak ileri sürdükleri istemlerdir. Bu istemler genelde dilekçe ya da layiha ile yapılır.

Muhakeme İşlemlerinde Hukuka Aykırılıklar

Ceza muhakemesinde, muhakeme işlemleri hukuka aykırı olduğu takdirde dört türlü yaptırımdan söz edilebilir:

• Yokluk,
• Hükümsüzlük,
• Hak düşümü,
• Kabul edilmezlik.

Yokluk

Yokluk, bir işlemin temel öğelerinde ağır ve önemli eksikliktir. Yokluk, hukuk düzeninde sakat işlemler için öngörülen en ağır yaptırımdır.

Hükümsülük

Hükümsüzlük, yokluk yaptırımını gerektiren aykırılıklara göre daha hafif nitelikte olup iptal edilinceye kadar geçerli olan hukuka aykırılıklardır.

Hükümsüzlük iki türlü olabilir: Yetkili makamın re’sen göz önünde bulundurduğu hükümsüzlüklere mutlak butlan adı verilmektedir. İlgili tarafların ileri sürmesi durumunda göz önünde tutulacak hükümsüzlüklere nispi butlan denir.

Hak Düşümü

Bir işlemin yapılabilmesi için sınırlayıcı yasal bir sûrenin öngörüldüğü durumlarda, bu süreye uyulmamasıdır. Hak düşümü durumunda hakkın yitirilmesi söz konusu olur.

Kabul Edilmezlik

İşlemin mevcut durumuyla eksik olduğunu, tamamlanması gerektiğini açıklayan karardır. Kabul edilemezlik, işlemde giderilmesi mümkün olan eksikliklerin olduğu durumlarda söz konusu olur.

Hukuka Aykırılıkların Düzeltilmesi Yolları

Muhakeme işlemlerindeki hukuka aykırılıklar çeşitli yollarla giderilebilir. Bunların bir kısmı bizzat işlemi yapan makam tarafından giderilebileceği gibi, bir kısmı ise bir başka makam tarafından da giderilebilir.

Ceza muhakemesi işlemlerindeki hukuka aykırılıkların giderilmesi yolları; geri alma, yenileme, bozma, iyileştirme, düzeltme ve çevirmedir.

• İşlemi yapan makam tarafından işlemin ortadan kaldırılmasına geri alma denir.
• İşlemi yapan makamın işlemi hukuka uygun olarak yeniden yapmasına yenileme denir.
• İşlemi yapan tarafından yalnızca hukuka aykırı kısmının hukuka uygun hale getirilmesine düzeltme denir.
• İşlemdeki hukuka aykırılığın başka bir makam tarafından ortadan kaldırmasına bozma denir.
• İşlemdeki hukuka aykırılığın başka bir makam tarafından ortadan kaldırılıp, yerine hukuka uygun işlemin yapılmasına iyileştirme denir.
• Başka bir makam tarafından işlem aynen korunarak, işlemdeki hukuka aykırılığın iradeye uygun olarak başka işlemmiş gibi kabul edilmesine çevirme denir.

Ceza Muhakemesinde Sürelerin Türleri ve Hesaplanması

Süre, belli bir muhakeme işleminin yapılması gereken zaman kesitidir. Ceza muhakemesinde süreler, farklı ölçütlere göre sınıflandırılmaktadır.

İşlemin yapılması yönünden süreler hak düşürücü, koruyucu ve düzenleyici süre olmak üzere üçe ayrılmaktadır:

• Bir işlemin yapılabileceği sınırlı zaman dilimini gösteren sürelere hak düşürücü süre denir.
• Bir işlemin yapılamayacağı zaman dilimini gösteren sürelere koruyucu süre denir.
• Herhangi bir yaptırım öngörülmeden bir işlemin yapılabileceği zaman dilimini gösteren sürelere düzenleyici süre denir.
• Kanun koyucu tarafından belirlenen sürelere kanuni süre denir.
• Hakim tarafından belirlenen sürelere takdiri süre denir.

Gün ile belirlenen süreler, tebligatın yapıldığının ertesi günü işlemeye baslar. Süre, hafta olarak belirlenmiş ise tebligatın yapıldığı günün, son haftada ad itibarıyla karşılığı olan günün mesai saati bitiminde sona erer. Süre, ay olarak belirlenmiş ise tebligatın yapıldığı günün, son ayda sayı itibarıyla karşılığı olan günün mesai saati bitiminde sona erer.

Son bulduğu ayda sayı itibarıyla karşılığı olan gün yoksa süre, ayın son günü mesai saati bitiminde sona erer. Son gün bir tatile rastlarsa süre, tatilin ertesi günü biter. Elektronik ortamda yapılan işlemlerde süre gün sonunda biter.

Eski Hale Getirme

Eski hale getirme, kusuru olmaksızın bir süreyi geçirmiş olan kişinin, bu süreden yararlanmasıdır.

Kusuru olmaksızın bir süreyi geçirmiş olan kişi, eski hale getirme isteminde bulunabilir. Yasa yoluna başvuru hakkının kendisine bildirilmemesi durumunda kişi kusursuz sayılır.

Eski hâle getirme dilekçesi, yedi gün içinde verilmelidir. Süre engelin kalkmasından itibaren baslar. Dilekçe, süreye uyulduğunda usule ilişkin işlemleri yapacak olan mahkemeye verilir.

Süresi içinde usul işlemi yapılsaydı, esasa hangi mahkeme hükmedecek idiyse, eski hâle getirme dilekçesi hakkında da o mahkeme karar verir. Sski hâle getirme isteminin kabulüne ilişkin karar kesindir: reddine ilişkin karara karsı itiraz yoluna gidilebilir.

Adli Tatil

Adli tatil, ceza yargılaması faaliyetinin yapılamadığı dönemdir. Bu dönemde ceza işlerini gören makam ve mahkemeler faaliyetlerini yasalarda yazan istisnalar dışında durdurur.

Ceza işlerini gören makam ve mahkemeler her yıl 1 Eylülde başlamak üzere, 20 Temmuzdan 31 Ağustosa kadar çalışmaya ara verirler.

Adli tatile rastlayan süreler işlemez. Bu süreler tatilin bittiği günden itibaren üc gün uzatılmış sayılır.

Soruşturma ile tutuklu işlere ilişkin kovuşturmaların ve ivedi sayılacak diğer hususların tatil süresi içinde ne suretle yerine getirileceği. Hâkimler ve Savcılar Kurulunca belirlenir.

Stj. Av. Mehmet Can CİVAN & Av. Ahmet EKİN