Ceza Muhakemesinde Soruşturma Evresi

Soruşturma, yetkili mercilerce suç şüphesinin öğrenilmesinden iddianamenin kabulüne kadar geçen evreyi ifade eder.

Soruşturma evresi, ceza muhakemesinin ilk evresidir.

Soruşturma Evresinin Özellikleri Nelerdir?

Soruşturma evrenin özellikleri şunlardır:

Gizlilik İlkesi

Yasal istisnalar saklı kalmak ve savunma haklarına zarar vermemek koşuluyla soruşturma evresindeki usul işlemleri gizlidir. Soruşturma evresinde gizlilik ilkesinin kabul edilmesinin temel nedeni kişilerin lekelenmesini ve kanıtların karartılmasını önlemektir.

Gizlilik ilkesi gereğince soruşturma evresinde huzurda bulunması zorunlu olan kişilerden başkaları, işlemlerin yapılması sırasında hazır bulunamaz. Soruşturma dosyası kural olarak gizlidir.

Müdafii, soruşturma evresinde dosya içeriğini inceleyebilir ve istediği belgelerin bir örneğini harçsız olarak alabilir. Ancak müdafinin dosya içeriğini inceleme veya belgelerden örnek alma yetkisi, soruşturmanın amacını tehlikeye düşürebilecek ise Cumhuriyet savcısının istemi üzerine hakim kararıyla kısıtlanabilir.

Yazılılık

uşturma aşamasında yapılan işlemlerde yazıldık ilkesi geçerlidir. Her soruşturma işlemi tutanağa bağlanır. Tutanak, adli kolluk görevlisi, Cumhuriyet savcısı veya sulh ceza hakimi ile hazır bulunan zabıt kâtibi tarafından imza edilir.

Müdafii veya vekil sıfatıyla hazır bulunduğu işlemlerle ilgili tutanakta avukatın ad ve imzasına da yer verilir.

Onaysız fotokopiden ibaret soruşturma evrakı hükme esas alınamaz. Aksi durum Yargıtayca bozma nedeni sayılmaktadır.

Dağınıklık

Soruşturma işlemleri arasında kişi, yer ve zaman bakımından bir bağ yoktur. Bu işlemler farklı kişilerce, farklı yerlerde ve farklı zamanlarda yapılabilir.

Örneğin şüpheliyi dinleyen, iddianameyi düzenleyen veya esas hakkında mütalaayı sunan savcıların birbirinden farklı olması mümkündür. Soruşturma devam ederken soruşturmaya başlayan kolluk biriminin değiştirilmesi mümkündür.

Kurala Bağlı Olmayış

Kovuşturma evresi ve özellikle duruşma aşamasındaki işlemlerin aksine, soruşturma evresindeki işlemlerin nasıl yapılacağı, hangi sırayla yürütüleceği açıkça düzenlenmemiştir.

Örneğin şüphelinin veya tanıkların soruşturmanın başında mı sonunda mı dinleneceği soruşturma yapan makamların takdirine bağlıdır. Yine Cumhuriyet savcısının şüpheliyi dinlemeden iddianame düzenleyip düzenleyemeyeceği, Cumhuriyet savcısının madde bakımından yetkisizlik kararı verip veremeyeceği, kanıtların hangi sırayla ve ne şekilde toplanacağı gibi hususlar da Yasa’da düzenlenmemiştir.

Soruşturma evresinin kurala bağlı olmayışı, keyfi olduğu ya da hiçbir sınırlandırmaya tabi olmadığı anlamına gelmez. Soruşturmanın amacı ve konusu buradaki sınırı belirler.

Kamusallık

Soruşturma devleti temsil eden makamlarca yürütülür. Kural olarak suçtan zarar görenler istemese bile ceza soruşturması başlar.

Mecburilik

Adli makamlar suç şüphesi üzerine soruşturmayı başlatmakla yükümlüdürler.

Soruşturmanın Başlaması

Soruşturma evresi, yetkili mercilerce suç şüphesinin öğrenilmesiyle (suç haberinin alınmasıyla) başlar.

Suç Şüphesinin Öğrenilmesi

Suç şüphesinin öğrenilmesi ise değişik biçimlerde gerçekleşir:

İhbar

İhbar, soruşturma ve kovuşturması re’sen yapılan bir suçun islendiğinden haberdar olan bir kimsenin, bu durumu yetkili makamlara bildirmesidir. İhbara “suç duyurusu’’ da denilmektedir.

İhbar kamusal makamlar tarafından yapılabileceği gibi, kişiler tarafından da yapılabilir. Bir kimse, duruşma sırasında bir suç işlerse, mahkeme olayı saptayıp ve bu hususta düzenleyeceği tutanağı yetkili makama gönderir.

Şikayet

Şikâyet, yasada fail hakkında muhakeme yapılabilmesi için suçtan zarar görenin iradesinin arandığı durumlarda, suçtan zarar görenin fail hakkında soruşturma ve kovuşturma yapılmasını yetkili makamlardan istemesidir.

Şikâyet kural olarak Cumhuriyet başsavcılığına veya kolluk makamlarına yapılabilir. Valilik veya kaymakamlığa ya da mahkemeye yapılan şikâyet, ilgili Cumhuriyet başsavcılığına gönderilir.

Doğrudan Öğrenme

Cumhuriyet savcısı suç işlendiği haberini edinince re’sen soruşturmaya başlar. Örneğin yolda yürürken, gazete okurken ya da televizyon seyrederken bulunduğu ilçede suç işlendiğini gören savcı, re’sen harekete geçer ve işin gerçeğini araştırır.

Suç Şüphesi Üzerine Hangi İşlemler Yapılır?

Cumhuriyet savcısı, ihbar veya başka bir suretle bir suçun işlendiği izlenimini veren bir durumu öğrenir öğrenmez kamu davasını açmaya yer olup olmadığına karar vermek üzere hemen işin gerçeğini araştırmaya başlar.

Başka bir deyişle bir suçun işlendiği izlenimini veren bir durumu öğrenen Cumhuriyet savcısı, hemen iddianame düzenleyip kamu davası açılması için mahkemeye başvuramaz. Savcı öncelikle bir suçun işlendiği izlenimini veren olguların doğruluğunu araştırmak zorundadır.

Suç şüphesinin edinilmesiyle başlayan soruşturma. cumhuriyet savcısının talimatlarıyla yürütülür. Cumhuriyet savcısı, her türlü araştırmayı yapabilir; işin gerçeğini araştırmak için bütün kamu görevlilerinden her türlü bilgiyi isteyebilir.

Cumhuriyet savcısı, araştırmayı doğrudan doğruya yapabileceği gibi emrindeki adli kolluk görevlileri aracılığı ile de yapabilir (CMY m. 161/1). Adli kolluk; soruşturma işlemlerini yapan polis, jandarma, gümrük muhafaza memurları ve sahil güvenlik görevlilerinden oluşmaktadır.

Adli kolluk görevlileri, el koydukları olayları, yakalanan kişiler ile uygulanan tedbirleri emrinde çalıştıkları Cumhuriyet savcısına derhâl bildirmek ve bu Cumhuriyet savcısının adliyeye ilişkin bütün emirlerini gecikmeksizin yerine getirmekle yükümlüdür.

Stj. Av. Mehmet Can CİVAN & Av. Ahmet EKİN