Ceza Muhakemesinde Yargılama Makamı

Yargılama makamı, önüne getirilen cezai uyuşmazlığı bir kararla çözen makamdır.

Yargılama makamı, hakimlik ve mahkeme olmak üzere ikiye ayrılır.

Duruşma yapıp, bir hükümle asıl uyuşmazlığı çözen makam, tek hakimli da olsa, mahkeme makamı sayılır. Kural olarak soruşturma evresinde hakimlik makamı, kovuşturma evresinde mahkeme makamı yetkilidir. Ancak hakimlik makamının kovuşturma evresinde de görevleri bulunmaktadır.

Hakim

Hakim, sav ve savunmanın ışığında önüne getirilen hukuksal uyuşmazlıkları çözen, mesleki güvencesi olan, görevinde bağımsız ve yansız olan kamu görevlisidir.

Hakim, kamu görevlisidir; ancak memur değildir. Zira memur, idari hiyerarşiye tabidir. Oysa hakim bağımsızdır, kimseden emir almaz.

Hakim, yargılama makamında yer alan kişidir. Temel görevi yargılama yapmaktır.

Hakimin Bağımsızlığı ve Tarafsızlığı

Hakimler, mahkemelerin bağımsızlığı ve yargıçlık güvencesi esaslarına göre görev yaparlar.

Bağımsızlık, hakimin yalnızca hukuk kuralları ile bağlı olmasıdır. hakimlerin yalnızca hukuk kurallarıyla bağlı olması, onların diğer mahkemelerin kendi önlerine gelen ön sorunlar hakkında verdikleri kararlarla bağlı olmadıklan anlamına gelir.

Hakimin Yasaklılığı ve Reddi

Hakimin yansızlığını sağlamak için davaya bakma yasağı ve hakimin reddi kurumları kabul edilmiştir. Hakimin, davada tarafsız olamayacağı varsayılan veya öyle olacağına kesin gözüyle bakılan durumlarda davaya bakması yasaklanmıştır.

Hakimin, davada tarafsız olamayacağından kuşku duyulan durumlarda ise hakimin reddi düzenlenmiştir.

Hakimin Yasaklılığı Nedir? Yasaklılık Nedenleri Nelerdir?

Yasaklılık nedenleri, hakimin davaya bakmasına veya yargılamaya katılmasına engel olan nedenlerdir.

CMK m. 22’de davaya bakmama nedenleri belirtilmiştir. Davaya bakmama nedenleri aşağıda sayılmıştır:

• Hakimin suçtan zarar görmesi,
• Sonradan kalksa bile hakim ile şüpheli, sanık veya mağdur arasında evlilik, vesayet veya kayyımlık ilişkisi bulunması,
• Şüpheli, sanık veya mağdurun yargıcın kan veya kayın hısımlığından üst soy veya alt soyundan biri olması,
• Şüpheli, sanık veya mağdur ile hakim arasında evlât edinme bağı bulunması,
• Şüpheli, sanık veya mağdurile hakim arasında üçüncü derece dâhilkan hısımlığı bulunması,
• Evlilik sona ermiş olsa bile şüpheli, sanık veya mağdurile hakim arasında ikinci derece dâhil kayın hısımlığı bulunması,
• Hakimin aynı davada Cumhuriyet savcılığı, adli kolluk görevi, şüpheli veya sanık müdafiliği veya mağdur vekilliği yapmış olması,
• Hakimin aynı davada tanık veya bilirkişi sıfatıyla dinlenmiş olması,

Hakim Hangi Hallerde Yargılamaya Katılamaz?

Yargılamaya katılamama, hakimin yargılamanın bir bölümüne katılıp, diğer bir bölümüne katılamamasıdır. Yani, kısmi bir yasaklılıktır.

Yargılamaya katılmama nedenleri CMK m. 23’de düzenlenmiş olup aşağıda bu nedenler sayılmıştır:

• Bir karar veya hükme katılma,
• Soruşturma evresinde görev yapma,
• Önceki yargılamada görev yapma.

Hakimin Reddi ve Ret Nedenleri

Hakimin reddi, yargıcın davada tarafsız olacağından kuşku duyulan durumlarda, taraflardan birinin istemi üzerine (ya da kendiliğinden) davaya bakmamasının istenilmesidir.

Hakimin reddi nedenleri “hakimin davaya bakamayacağı durumlar” ve “hakimin tarafsızlığını şüpheye düşürecek durumlar” olmak üzere ikiye ayrılır.

Hakimin reddini aşağıda sayılan kişiler isteyebilir:

• Cumhuriyet savcısı,
• Şüpheli,
• Sanık,
• Müdafi,
• Katılan,
• Katılan vekili.

Hakimin Reddini İsteme Süresi Ne Kadar?

Hakimin reddini isteme süresi ret nedenine göre değişmektedir. Hakimin davaya bakmasına engel olan nedenlerden (yasaklılık nedenlerinden) dolayı reddi isteniyorsa, ret istemi süreye bağlı değildir.

Buna karşılık, hakim tarafsızlığını şüpheye düşürecek nedenlerden dolayı reddediliyorsa ret istemi süreye tabidir. Söyle ki. tarafsızlığını şüpheye düşürecek nedenlerden dolayı bir hakimin reddi,

• ilk derece mahkemelerinde sanığın sorgusu başlayıncaya kadar.
• duruşmalı işlerde bölge adliye mahkemelerinde inceleme raporu üyelere açıklanıncaya kadar.
• Yargıtay’da görevlendirilen üye veya tetkik yargıcı tarafından yazılmış olan rapor üyelere açıklanıncaya kadar istenebilir.

Diğer durumlarda, inceleme başlayıncaya kadar hakimin reddi istenebilir. Sonradan ortaya çıkan veya öğrenilen nedenlerle duruşma veya inceleme bitinceye kadar da hakimin reddi istenebilir. Ancak bu istemin, ret nedeninin öğrenilmesinden itibaren yedi gün içinde yapılması gerekir.

Ret İsteminin Usulü

Hakimin reddi, mensup olduğu mahkemeye verilecek dilekçeyle veya bu hususta zabıt kâtibine bir tutanak düzenlenmesi için başvurulması suretiyle yapılır.

Ret isteminde bulunan, öğrendiği ret nedenlerinin tümünü bir defada açıklamak ve süresi içinde olguları ile birlikte ortaya koymakla yükümlüdür. Reddi istenen hakim, ret nedenleri hakkındaki görüşlerini yazılı olarak bildirir.

Ret istemi süresinde yapılmamışsa, ret nedeni ve kanıtı gösterilmemişse,  ret isteminin duruşmayı uzatmak amacı ile yapıldığı açıkça anlaşılıyorsa mahkeme, kovuşturma evresinde ileri sürülen hakimin reddi istemini geri çevirir.

Bu durumda ret istemi, toplu mahkemelerde reddedilen hakimin müzakereye katılmasıyla, tek hakimli mahkemelerde de reddedilen hakimin kendisi tarafından geri çevrilir. Bu konudaki kararlara karşı itiraz yoluna başvurulabilir.

Ret isteminin kabulüne ilişkin kararlar kesindir. Bu nedenle bu kararlara karşı herhangi bir yasa yoluna başvurulamaz. Ret isteminin kabul edilmemesine (reddine) ilişkin kararlara karşı itiraz yoluna gidilebilir. İtiraz üzerine verilen ret kararı hükümle birlikte incelenir.

Mahkeme

Ceza mahkemeleri; asliye ceza ve ağır ceza mahkemeleri ile özel yasalarla kurulan diğer ceza mahkemelerinden oluşur.

2014 yılında 6545 sayılı Yasayla yapılan değişiklikle Sulh Ceza Mahkemeleri kaldırılmış ve sulh ceza mahkemelerinin yargılamaya ilişkin görevi Asliye Ceza Mahkemelerine devredilmiştir.

Soruşturma aşamasında hakim tarafından verilmesi gereken kararlan almak ve isleri yapmak ve bunlara karşı yapılan itirazları incelemek amacıyla Sulh Ceza Hakimliği kurulmuştur.

Genel Ceza Mahkemeleri

Asliye ceza mahkemeleri tek hakimlidir. Ağır ceza mahkemesinde bir baskan ile yeteri kadar üye bulunur. Bu mahkeme bir başkan ve iki üye ile toplanır. Özel yasalarla kurulan diğer ceza mahkemelerinin oluşmasına ilişkin hükümler saklı tutulmuştur.

Sulh ceza hakimliği ise tek hakimden oluşmaktadır.

Çocuk Mahkemeler ve Çocuk Ağır Ceza Mahkemeleri

Çocuk mahkemeleri, tek hakimden oluşur. Bu mahkemeler her il merkezinde kurulur. Ayrıca, bölgelerin coğrafi durumları ve is yoğunluğu göz önünde tutularak belirlenen ilçelerde Hâkimler ve Savcılar Kurulunun olumlu görüşü alınarak kurulabilir.

Çocuk ağır ceza mahkemelerinde bir başkan ile yeteri kadar üye bulunur ve mahkeme bîr başkan ve iki üye ile toplanır.

Anayasa Mahkemesi

Anayasa Mahkemesi. Yüce Divan sıfatıyla görev yaptığı durumlarda bir ceza mahkemesidir. Anayasa Mahkemesi onbeş üyeden kurulur.

Yüksek Mahkeme, Yüce Divan sıfatıyla yalnızca görev suçlarından dolayı yargılama yapar, kişisel suçlar bu Mahkemenin madde bakımından yetki  alanına girmez.

Anayasa Mahkemesinin Yüce Divan sıfatıyla yargılayacağı kişiler şunlardır:

• Cumhurbaşkanı,
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı,
• Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar,
• Anayasa Mahkemesi. Yargıtay. Danıştay Başkan ve üyeleri. Başsavcıları, Cumhuriyet Başsavcı vekilleri,
• Hâkimler ve Savcılar Kurulu Başkan ve üyeleri,
• Sayıştay Başkan ve üyeleri,
• Genelkurmay Başkanı,
• Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanları.

Stj. Av. Mehmet Can CİVAN & Av. Ahmet EKİN