Gerekçeli Karar Nedir?

Gerekçeli karar, mahkemeler tarafından verilen hükümlerin dayandığı hukuki nedenleri açıklamak amacıyla yazılan kararlara verilen addır. Gerekçeli kararlarda somut olay ile verilen karar arasında bir illiyet bağı kurulur

Tüm mahkemelerde gerekçeli karar yazılması zorunludur ve bu zorunluluk Anayasa m.141/3 ile düzenlenmiştir. Buna göre “Bütün mahkemelerin her türlü kararları gerekçeli olarak yazılır.” Herhangi bir mahkemede gerekçeli karar yazılmaksızın hüküm kurulması bozma sebebidir. 

Hukuk Yargılamasında Gerekçeli Karar

Hukuk yargılamasındaki gerekçeli kararda bulunması gereken birtakım unsurlar vardır. Hakim, gerekçeli kararı oluştururken kararın bu unsurların tamamını içinde bulundurmasını sağlamakla yükümlüdür.

Söz konusu bu unsurlar HMK m.297/1 ile düzenlenmiştir.

• Hükmü veren mahkeme ile hâkim veya hâkimlerin ve zabıt kâtibinin ad ve soyadları ile sicil numaraları, mahkeme çeşitli sıfatlarla görev yapıyorsa hükmün hangi sıfatla verildiği
• Tarafların ve davaya katılanların kimlikleri ile Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası, varsa kanuni temsilci ve vekillerinin ad ve soyadları ile adresleri
• Tarafların iddia ve savunmalarının özetini, anlaştıkları ve anlaşamadıkları hususları, çekişmeli vakıalar hakkında toplanan delilleri, delillerin tartışılması ve değerlendirilmesini, sabit görülen vakıalarla bunlardan çıkarılan sonuç ve hukuki sebepler
• Hüküm sonucu, yargılama giderleri ile taraflardan alınan avansın harcanmayan kısmının iadesi, varsa kanun yolları ve süresi
• Hükmün verildiği tarih ve hâkim veya hâkimlerin ve zabıt kâtibinin imzaları
• Gerekçeli kararın yazıldığı tarih

Ayrıca hükmün sonuç kısmında, gerekçeye ait herhangi bir söz tekrar edilmeksizin, taleplerden her biri hakkında verilen hükümle, taraflara yüklenen borç ve tanınan hakların, sıra numarası altında; açık, şüphe ve tereddüt uyandırmayacak şekilde gösterilmesi gerekmektedir.

Ceza Yargılamasında Gerekçeli Karar

Tıpkı hukuk yargılamasında olduğu gibi ceza yargılamasında da gerekçeli kararda dikkat edilmesi gereken bazı hususlar vardır. Bu hususlar CMK m.232 de hükme bağlanmıştır.

• Hükmün başına, “Türk Milleti adına” verildiği yazılır.
• Hükmün başında; hükmü veren mahkemenin adı,hükmü veren mahkeme başkanının ve üyelerinin veya hâkimin, Cumhuriyet savcısının ve zabıt kâtibinin, katılanın, mağdurun, vekilinin, kanunî temsilcisinin ve müdafiin adı ve soyadı ile sanığın açık kimliği, beraat kararı dışında, suçun işlendiği yer, tarih ve zaman dilimi, sanığın gözaltında veya tutuklu kaldığı tarih ve süre ile halen tutuklu olup olmadığı, yazılır.
• Hükmün gerekçesi ve varsa karşı oy gerekçesi, tümüyle tutanağa geçirilmemişse açıklanmasından itibaren en geç onbeş gün içinde dava dosyasına konulur.
• Karar ve hükümler bunlara katılan hâkimler tarafından imzalanır.
• Hüküm sonucu tefhim edildikten sonra gerekçeli karar imzalanmadan hâkim ölür veya herhangi bir sebeple kararı imzalayamayacak hâle düşerse, yeni hâkim, tefhim edilen hükme uygun olarak gerekçeli kararı bizzat yazarak imzalar. Toplu mahkemelerde böyle bir durumun gerçekleşmesi hâlinde, hüküm diğer hâkimler tarafından imzalanır ve başkan veya en kıdemli hâkim tarafından, hükmün altına diğer hâkimin imza edememesinin sebebi yazılarak imza olunur.
• Hüküm fıkrasında verilen kararın ne olduğunun, uygulanan kanun maddelerinin, verilen ceza miktarının, kanun yollarına başvurma ve tazminat isteme olanağının bulunup bulunmadığının, başvuru olanağı varsa süresi ve merciinin tereddüde yer vermeyecek şekilde açıkça gösterilmesi gerekir.
• Hükümlerin nüshaları ve özetleri mahkeme başkanı veya hâkim ile zabıt kâtibi tarafından imzalanır ve mühürlenir.

İdari Yargılamada Gerekçeli Karar

İdari yargılamadaki gerekçe kavramı hukuk ve ceza yargılamasından farklı bir konumdadır. Ceza ve hukuk yargılamasındaki gerekçeli karar davanın her 2 tarafına da katkı sağlarken, idari yargılamada idarenin bilgilenmesini ve hukuka aykırı tutumunu gidermesini sağlamaktadır.

Gerekçeli Kararda Neler Bulunmalıdır?

Gerekçeli kararda bulunması gereken bazı zorunlu unsurlar vardır. Bu unsurlar yargıtay içtihatları kapsamında aşağıdaki gibidir.

• Hükmün verildiği tarih
• Hakim ya da hakimlerin ve zabıt katibinin imzası
• Hukuki sebep
• Dellillerin tartışılması
• Tarafların iddia ve savunmalarının özeti
• Tarafların uyuştuğu ve uyuşamadığı hususlar
• Ret ve üstün tutulma sebepleri
• Hüküm sonucu
• Yargılama giderleri ve taraflardan alınan avansın harcanmayan kısmın iadesi ve varsa kanun yolları ve süresi
• Sabit görülen vakıalarda bunlardan çıkarılan sonuç

Gerekçeli Mahkeme Kararı Nasıl Yazılmalıdır?

Gerekçeli mahkeme kararının nasıl yazılacağı hususu CMK m.230, 232 ve HMK m.297, 298 de düzenkenmiştir. Hakim gerekçeli kararı yazarken ilgili kanun maddesinde belirtilen hususlara dikkat ederek yazmalıdır.

Gerekçeli mahkeme kararının tatmin edici olması gerekmektedir. Kararın neden, nasıl, hangi hukuki gerekçe ve delliller değerlendirilerek verildiği gerekçeli kararda yer almalıdır. Gerkeçeli mahkeme kararındaki en önemli nokta karara bakarak mahkemenin keyfilikten uzak, hukuka uygun verilip verilmediğinin anlaşılabilecek şekilde olmasıdır. 

Gerekçeli Karar Ne Zaman Açıklanır?

Gerekçeli kararın yazılma süresi hukuk, ceza ve idare mahkemelerinde değişiklik göstermektedir. Hukuk mahkemelerinde hükmün verildiği tarihten itibaren 1 ay, idare ve vergi mahkemelerinde 1 ay, ceza mahkemelerinde ise 15 gün içerisinde gerekçeli karar yazılmalıdır.

Gerekçeli Kararın Kısa Karara Uygun Olmaması

Mahkeme, duruşmanın bitiminde gerekçeli karar yazılmadan önce kısa karar hazırlar. Söz konusu bu kısa kararla gerekçeli kararın birbirine uygun olması gerekmektedir. Kısa kararla gerekçeli kararın uygun olmaması yargılamanın aleniyeti, kararların alenen tefhim olunmasına ilişkin emredici mevzuat hükümlerine aykırı bir durum meydana getirmektedir. Bu durum usul ve kanuna aykırılık teşkil eder ve yargıtay kararlarınca bozma nedeni olarak kabul edilmiştir.

Hukuka Aykırı Sayılabilecek Gerekçeli Karar Nasıl Olur?

Bazı durumların varlığında gerekçeli karar hukuka aykırı hale gelir. Bu durumlar aşağıdaki gibidir.

• Gerekçeli karar ile kısa kararın farklı olması
• Gerekçenin yetersiz olması
• Gerekçenin şarta bağlı olması
• Gerekçenin gereken sürede yazılmaması
• Dilekçenin yasal dayanaktan yoksun olması
• Gerekçeli kararda başvurulacak kanun yolu mercii ve sürenin belirtilmemesi
• Hükümde kanuna aykırı olarak değişiklik yapılması
• Gerekçeye erişilememesi
• Gerekçenin varsayıma dayalı olması
• Gerekçenin gereksiz kavramlar içermesi
• Gerekçede çelişkili kavramlar bulunması

Gerekçeli Karar Ne Zaman Tebliğ Edilir?

Gerekçeli kararın ne zaman tebliğ edileceği hususunda kanunen net bir hüküm mevcut değildir. Ancak gerekçeli kararın yazılıp imzaladığı tarihten itibaren ivedilikle taraflara teslim edilmesi gerekli olmakla beraber bu husus ceza ve hukuk mahkemelerinde değişiklik göstermektedir.

Ceza mahkemelerinde gerekçeli karar, yazıldığı tarihten itibaren taraflara tebliğ edilirken; hukuk mahkemelerinde taraflara tebliğ edilmesi için tarafların bu doğrultudaki talebi gerekmektedir. 

Gerekçeli Karar Hakkında Emsal Yargıtay Kararları

Gerekçeli Karar Yazıldı Ne Demek?

“Gerekçeli karar yazıldı” ifadesine genellikle UYAP üzerinden rastlanmaktadır. Söz konusu bu ifade gerekçeli kararın yazıldığını ifade eder. Yukarıda da belirtmiş olduğumuz üzere gerekçeli karar, söz konusu hükmün dayandığı hukuki gerekçeleri göstermektedir. 

Duygu Maide KARATAŞ & Av. Ahmet EKİN