Geri Verme (Suçluların İadesi) Şartları Nelerdir?

Geri verme, yabancı ülkede suç işledikleri ileri sürülen ya da bir mahkeme kararı ile kesin olarak sabit olan kimselerin, belli koşullar altında istemde bulunan ülkeye gönderilmesidir.

Geri verme kısacası, bir devletin ülkesinde bulunan bir bireyi, yargılanması ya da cezasının infazı için diğer bir devlete teslim etmesine olanak veren hukuksal bir işlemdir.

6706 sayılı Cezai Konularda Uluslararası Adli İş Birliği Kanunu’nun 10. Maddesine göre, “Yabancı ülkede işlenen bir suç nedeniyle hakkında adlî merciler tarafından ceza soruşturması veya kovuşturması başlatılan ya da mahkûmiyet kararı verilen bir yabancı, talep üzerine, soruşturma veya kovuşturmanın sonuçlandırılabilmesi ya da hükmedilen cezanın infazı amacıyla talep eden devlete iade edilebilir.”

Geri vermenin “soruşturmanın veya kovuşturmanın sonuçlandırılabilmesi” ya da “hükmedilen cezanın infazı” amacıyla yapılabileceği söz konusu madde ile hüküm altına alınmıştır.

Geri Vermenin Olumlu Koşulları Nelerdir?

Olumlu koşullar, geri vermenin gerçekleşebilmesi için varlığı gerekli olan koşullardır. Geri vermenin olumlu koşulları aşağıda açıklanmıştır:

Suç Oluşturan Bir Eylemin Varlığı

Geri vermeye konu olan eylemin, her iki devlet yasalarına göre suç oluşturması gerekir. Buna çifte suçluluk ilkesi denmektedir.

Geri vermeye konu olan suçun her iki devlette de aynı biçimde veya aynı ad altında suç olarak tanımlanması gerekmez. Önemli olan, eylemin her iki ülkede de suç olarak kabul edilmesidir.

Eylemin Kovuşturulabilir Nitelikte Olması

Bir eylemin suç niteliği taşıması, tek başına geri vermeye konu olabilmesi için yeterli değildir. O eylemin aynı zamanda her iki devlette de kovuşturulabilir nitelikte olması gerekir. Bu bakımdan geri verme istemine dayanak oluşturan eylemin; zamanaşımı veya affa uğramış olması durumunda geri verme istemi kabul edilmez.

Eylemin Belli Bir Ağırlıkta Olması

Geri vermeye konu olabilecek suçları belirleme bakımından sayma sistemi ve ayırma sitemi olmak üzere iki sistem vardır.

Türkiye’nin taraf olduğu Suçluların İadesine Dair Avrupa Sözleşmesi’nde (SİDAS m. 2) ve 2016 yılında kabul edilen Cezai Konularda Uluslararası Adli İş Birliği Yasası’nda ayırma sistemi benimsenmiştir. Geri vermeye konu olabilecek suçlarda cezanın ağırlığı esas alınmıştır. İstemde bulunan devlet hukuku ile Türk hukukuna göre, soruşturma veya kovuşturma aşamasında üst sınırı bir yıl veya daha fazla özgürlüğü bağlayıcı cezayı gerektiren suçlardan dolayı geri verme istemi kabul edilebilir.

Kesinleşmiş mahkûmiyet kararları bakımından geri verme isteminin kabul edilebilmesi için hükmolunan cezanın en az dört ay özgürlüğü bağlayıcı ceza olması gerekir.

Failin Yabancı Olması

Geri verme kurumu yabancı ülke vatandaşları hakkında uygulanabilir. Kural olarak geri verilmesi istenilen kişinin Türk vatandaşı olması durumunda geri verme istemi kabul edilmez.

Ancak buna bir istisna getirilmiştir. Buna göre, uluslararası ceza divanına taraf olmanın gerektirdiği yükümlülükler dolayısıyla vatandaş yabancı bir devlete teslim edilebilir.

Yargısal ve Siyasal Karar

Türk hukukunda geri verme konusunda karma sistem benimsenmiştir. Geri verme istemi yargı organlarınca incelenir ve uygun bulunursa son kararı siyasal makamlar verir.

Geri verme istemi hakkında yargısal karar vermeye, kişinin bulunduğu yer ağır ceza mahkemesi yetkilidir. Kişinin bulunduğu yer belli değilse Ankara ağır ceza mahkemesi yetkilidir.

Mahkeme, yapacağı inceleme sonucunda geri verme istemini reddederse verdiği karar, siyasal karar makamı olan cumhurbaşkanını bağlar, o aksi yönde karar veremez. Mahkeme, geri verme istemini yerinde görürse yalnızca istemin “kabul edilebilir” olduğuna karar verir. Ağır ceza mahkemesince geri verme isteminin kabul edilebilir olduğuna karar verilmesi durumunda, bu kararın yerine getirilmesi, Dışişleri ve İçişleri bakanlıklarının görüşü alınarak Adalet Bakanının teklifi ve Cumhurbaşkanın onayına bağlıdır.

Geri Vermenin Olumsuz Koşulları Nelerdir?

Olumsuz koşullar, geri vermenin mümkün olabilmesi için gerçekleşmemesi gereken koşullardır. Olumsuz koşullar, geri vermeye konu olamayacak suç ve eylemlere ilişkindir.

Suçluların İadesine Dair Avrupa Sözleşmesi’ne göre, geri vermeye konu olamayan, yani geri verilmesi mümkün olmayan suç ve eylemler; her iki devlet yasalarına göre suç oluşturmayan eylemler ile siyasal ve askeri suçlardır.

Siyasal Suçlar

Geri verme istemine dayanak oluşturan eylemin, siyasal suç veya siyasal suçla bağlantılı bir suç niteliğinde olması durumunda, geri verme istemi kabul edilmez. Türk hukukunda, “siyasal suçlar” dışında “siyasal suçla bağlantılı olan suçlar” hakkında da geri verme isteminin kabul edilmeyeceği öngörülmüştür.

Siyasal suç sayılmayan eylemler aşağıda sayılmıştır:

• Devlet baskamna yönelik suçlar, siyasal suç sayılmaz.
• Tedhişçilik (terör eylemleri), siyasal suç sayılmaz.
• Soykırım ve insanlığa karşı suçlar, siyasal suç olarak kabul edilmez.
• Anarşizm eylemleri siyasal suç sayılmaz.

Askeri Suçlar

Geri verme istemine dayanak oluşturan eylemin; salt askeri suç niteliğinde olması durumunda geri verme istemi kabul edilmez. Askeri suçlar, askeri düzen ve disiplin ile ulusal savunmanın korunması için kabul edilmiş suçlardır.

Düşünce Suçları

Geri verme istemine dayanak oluşturan eylemin düşünce suçu olması durumunda geri verme istemi kabul edilmez. Türk Ceza Kanunu’nda ve diğer ceza yasalarında düşünce suçunun tanımı yapılmamıştır.

İstemde Bulunulan Ülkenin Yargılama Yetkisine Giren Suçlar

Suç hangi ülkede işlenmişse kural olarak yargılama hakkı da o ülkeye aittir. İstemde bulunulan ülkenin kendi yargılama yetkisine giren suçlarda geri verme olanaklı değildir. Bu bakımdan geri verme istemine dayanak oluşturan eylemin, Türkiye’nin yargılama yetkisine giren bir suç olması durumunda geri verme istemi kabul edilmez.

Geri verme istemine dayanak oluşturan eylemin; Türkiye Devletinin güvenliğine karşı, Türkiye Devletinin veya bir Türk vatandaşının ya da Türk yasalarına göre kurulmuş bir tüzel kişinin zararına işlenmesi durumunda geri verme istemi kabul edilmez.

Non Bis İn İdem İlkesine Aykırılık

Geri verme istemine dayanak oluşturan eylemin; geri verilmesi istenilen kişi hakkında, isteme konu eylem nedeniyle daha önce Türkiye’de beraat veya mahkûmiyet kararı verilmiş olması durumunda geri verme istemi kabul edilmez.

Ancak kovuşturma yapılmamasına veya yaptıkları kovuşturmaya son verilmesine ilişkin bir karar verilmişse kendisinden geri verme istenilen devletin takdir yetkisi vardır.

Ayrımcılık Yasağına Aykırılık

Geri verilmesi istenilen kişinin ırkı, etnik kökeni, dini, vatandaşlığı, belli bir sosyal gruba mensubiyeti veya siyasal görüşleri nedeniyle bir soruşturma veya kovuşturmaya maruz bırakılacağına veya cezalandırılacağına ya da işkence veya kötü muameleye maruz kalacağına ilişkin kuvvetli şüphe nedenlerinin bulunması durumunda geri verme istemi kabul edilmez.

Geri Vermede Usul

Geri verme istem üzerine olur; re’sen geri verme kural olarak mümkün değildir.

Geri verme isteminde bulunacak devlet tarafından yapılacak ilk işlem talepname hazırlanmasıdır. Talepname, fail hakkında soruşturma veya kovuşturma yapmak ya da verilen cezayı infaz etmek için bulunduğu devlete verilen ve söz konusu kişinin kendisine teslimi istemini içeren yazılı belgedir.

Yabancı bir devlet Türkiye’den geri verme isteminde bulunacaksa talepname dayanakları ile birlikte diplomatik yoldan Dışişleri Bakanlığı’na ulaştırılır. Dosya sonrasında Adalet Bakanlığına gönderilir. Gerekli koşulları taşıyan istemler, yetkili ağır ceza mahkemesi nezdindeki Cumhuriyet başsavcılığına. Cumhuriyet başsavcılığı, geri verme istemine ilişkin karar vermek üzere ağır ceza mahkemesinden istemde bulunur.

Ağır ceza mahkemesi geri verme sürecinin her aşamasında geri verilmesi istenilen kişi hakkında Ceza Muhakemesi Kanunu hükümleri uyarınca koruma tedbirlerine karar verebilir.

Geri verme istemine konu olabilecek bir suçun işlendiğinin kabulü için kuvvetli şüphe bulunması durumunda, geri verme isteminin Adalet Bakanlığı’na ulaşmasından önce, Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası antlaşma hükümleri veya karşılıklılık ilkesi çerçevesinde, ilgili devletin istemi ve Adalet Bakanlığı’nın uygun bulması üzerine kişi geçici olarak tutuklanabilir. Karşılıklılık ilkesi çerçevesinde kişi, en fazla kırk gün geçici tutuklu kalabilir.

Geri Vermede Yargılama

Cumhuriyet başsavcılığı, geri verme istemine ilişkin karar vermek üzere istemde bulunması üzerine ağır ceza mahkemesince kişiye, Ceza Muhakemesi Kanunu’nda belirtilen haklarıyla birlikte rızaya dayalı geri vermenin niteliği ve hukuksal sonuçları anlatılır. Kişiye rızaya dayalı geri verme usulünü kabul edip etmediği sorulur.

Kişinin rızaya dayalı geri verme usulünü kabul etmemesi durumunda mahkemenin vereceği geri verme isteminin kabul edilebilir olup olmadığına yönelik kararına karşı temyiz yoluna başvurulabilir. Yargıtay bu başvuruları üç ay içinde sonuçlandırır. Kararın kesinleşmesi durumunda geri verme evrakı karar ile birlikte Adalet Bakanlığı’na gönderilir.

Geri Vermede Teslim

Geri verilmesine karar verilen kişinin teslim işlemleri, ilgili bakanlıklarla iş birliği durumunda yürütülür.

Geri verilmesine karar verilen kişinin, isteminde bulunan devlet makamları ile kararlaştırılan tarihte haklı bir neden olmaksızın teslim alınmaması durumunda, bu tarihten itibaren otuz gün sonra mahkemece kişi hakkında verilen koruma tedbirleri kaldırılır.

Rızaya Dayalı Geri Verme Ne Demek?

Kişi, geri vermeye rıza göstermesi durumunda normal geri verme usulü uygulanmadan istemde bulunan devlete geri verilebilir. Geri verme istemine rıza gösteren kişinin bir an önce istemde bulunan yabancı devlete teslim edilmesini amaçlayan bu usulün uygulanmasında temel koşul olarak kişinin geri verilmeyi kabul etmesi aranmaktadır.

Geri verilmesi istenilen kişi tarafından geri vermenin kabul edilmesi, mahkemenin yabancı devletin istemi hakkında olumlu karar vermesini gerektirmez. Zira mahkeme geri verme istemi hakkında karar verirken ister rızaya dayalı geri verme usulünü uygulasın ister normal geri verme usulünü uygulasın, geri verme için aranan koşulların oluşup oluşmadığını değerlendirmesi gerekir.

Türkiye’nin Geri Verme İsteminde Bulunabilmesi İçin Aranan Koşullar

Türkiye’nin geri verme isteminde bulunabilmesi için gereken koşullar şunlardır:

• Soruşturma veya kovuşturmanın sonuçlandırılabilmesiya da verilen mahkûmiyet kararlarının infazı amacıyla istem yapılmalıdır.
• Geri verilmesi istenen kişiyabancı bir ülkede bulunmalıdır.
• Geri verilmesi istenen kişi hakkında yakalama emri veya tutuklama kararı verilmelidir.
• Geri verilmesi istenilen kişiye yüklenen eylemin üst sının bir yıl veya daha fazla hapis cezasını gerektiren bir suç olması gerekir.

Özellik Kuralı Nedir?

Özellik kuralı, bir kimsenin hangi suçtan dolayı geri verilmişse yalnızca o suçtan dolayı yargılanabileceğini veya mahkûm olduğu cezasının infaz edilebileceğini ifade eden kuraldır.

Av. Mehmet Can CİVAN & Av. Ahmet EKİN