İhtiyati Tedbir Nedir? Nasıl Sona Erer?

İhtiyati tedbir, ileride açılacak veya açılmış bir davanın sonucunun etkisiz veya anlamsız kalmasını önlemeyi amaçlayan geçici hukuki korumadır.

İhtiyati tedbir kararı verilmesi, davanın kabul edileceği anlamına gelmez; aynı şekilde, tedbir isteminin reddedilmesi de davanın reddi anlamına gelmez. Bu nedenle, ihtiyati tedbir kararı ile asıl dava hakkında verilen kararlar birbiriyle bağlantılı değildir.

İhtiyati Tedbirin Koşulları

İhtiyati tedbir kararı alınabilmesi için aşağıdaki koşulların sağlanması gerekmektedir:

• Hak kaybı, sakınca ya da ciddi zarar endişesi: Mevcut durumda oluşabilecek bir değişiklik nedeniyle hak elde etmenin zorlaşması veya imkansız hale gelmesi, gecikmenin ciddi zarar veya sakıncaya yol açacağı endişesi durumunda ihtiyati tedbir kararı verilebilir (HMK m. 389/1).

• Haklılığın yaklaşık olarak ispatı: Tedbir talep eden taraf, dilekçesinde dayandığı ihtiyati tedbir nedenini ve türünü açıkça belirtmeli ve davanın esas yönünden haklılığını yaklaşık olarak ispat etmelidir (HMK m. 390/3).

• Dava ehliyeti ve hukuksal yarar: İhtiyati tedbir isteyen kişinin dava açma ehliyetine sahip olması ve hukuksal yararının bulunması gerekmektedir. Asli müdahil ihtiyati tedbir isteyebilirken, feri müdahil istekte bulunamaz.

• Teminat gösterme: Tedbir isteyen kişi, haksız çıkması durumunda karşı taraf veya üçüncü kişilerin uğrayabileceği muhtemel zararları karşılamak üzere teminat göstermelidir (HMK m. 392/1).

• Giderlerin ödenmesi: Dava açılmadan önce ihtiyati tedbir istemi varsa, istemde bulunandan başvuru harcı maktu harç olarak alınır.

İhtiyati Tedbirde Usul

İhtiyati tedbir, dava açılmadan önce veya dava açıldıktan sonra istenebilir. Dava açılmadan önce istenen ihtiyati tedbir, asıl davanın görevli ve yetkili mahkemesinden talep edilirken, dava açıldıktan sonra talep edilmesi durumunda asıl davanın görüldüğü mahkemeden istenir. Görevli mahkeme konusunda genel kurallar geçerlidir.

Dava açıldıktan sonra tedbir istenmişse, istemde bulunanın başka bir şey yapmasına gerek yoktur; ancak dava açılmadan önce tedbir kararı verilmişse, bu kararın uygulanmasını istediği tarihten itibaren iki hafta içinde asıl dava açılmalıdır. Aksi takdirde tedbir kendiliğinden kalkar (HMK m. 397/1).

Yargılama

İhtiyati tedbir yargılamasında basit yargılama usulü uygulanır. Mahkeme, yapacağı inceleme sonucunda tedbir talebinin kabulü veya reddine karar verebilir. Bu karar, dava sonunda verilen kararlar gibi kesin hüküm niteliğinde değildir; geçici bir karardır ve sadece geçici etki doğurur.

İhtiyati tedbir kararının etkisi, nihai kararın kesinleşmesine kadar devam eder. Ancak mahkeme, duruma göre tedbirin kaldırılmasına da karar verebilir.

İhtiyati Tedbir Kararına Karşı İtiraz

Karşı taraf dinlenmeden verilen ihtiyati tedbir kararlarına itiraz edilebilir. Ancak kararın icraiyi durdurması için ayrıca bir karar alınması gerekir. İhtiyati tedbir kararı verilirken dinlenen taraf, karara karşı itiraz edebilir; bunun için tüm itirazlarını duruşmada mahkemeye bildirmelidir.

Eğer karşı tarafın yokluğunda ihtiyati tedbir kararı verilmişse ve tedbir uygulanmakta iken taraf bulunuyorsa, kararın tebliğinden itibaren bir hafta içinde mahkemeye itiraz edebilir. Üçüncü kişiler de tedbirin uygulanması nedeniyle menfaatlerinin ihlal edildiğini öğrendikten sonra bir hafta içinde itiraz edebilirler.

İtiraz dilekçesi ile yapılır ve itiraz eden taraf, nedenlerini açıkça belirtmeli ve dayandığı kanıtları eklemelidir. Tedbir istemi reddedilirse, bu karara karşı istinaf yoluna başvurulabilir.

İhtiyati Tedbirin Değiştirilmesi veya Kaldırılması

İhtiyati tedbir kararı verilen taraf, mahkemece kabul edilecek bir teminat gösterirse, mahkeme duruma göre tedbirin değiştirilmesine veya kaldırılmasına karar verebilir.

Mahkeme, teminat gösterilmiş olmasına rağmen tedbirin değişikliğine gerek duymayabilir ve gerekçesini açıklayarak tedbir kararında herhangi bir değişiklik yapmayabilir.

İhtiyati Tedbir Nasıl Sona Erer?

İhtiyati tedbir aşağıdaki durumlarda sona erer:

• İhtiyati tedbir kararı üzerine haksız bulunması durumunda, tedbir kaldırılabilir.
• Karşı taraf teminat gösterirse, hakkındaki tedbir kaldırılabilir.
• İhtiyati tedbir kararının uygulanması, tebliğ tarihinden itibaren bir hafta içinde tedbir isteyen tarafın talep etmemesi halinde, yasal süre içinde dava açılmış olsa bile kendiliğinden sona erebilir.
• İhtiyati tedbir kararı dava açılmadan önce verilmişse, tedbir isteyen tarafın bu kararın uygulanmasını istediği tarihten itibaren iki hafta içinde asıl dava açmamışsa, tedbir kendiliğinden sona erebilir.

Bu durumlarda, tedbir kararının süresi ve şartlarına uygun olarak mahkemeye başvurulması önemlidir.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Kübra DEMİR