Kıymetli Evrakın İptal Prosedürü

Hamiline Yazılı Senetlerin İptali

a) Genel Olarak: Pay senetleri, tahviller, intifa senetleri, kupon belgeleri (münferit kuponlar hariç) ile esas kupon belgelerinin yenilenmesine yarayan talonlar gibi hamiline yazılı senetlerin iptali, hak sahibinin talebi üzerine mahkeme kararı ile gerçekleşir (TTK madde 661/1). Yetki ve görev bakımından, borçlunun ikametgahı veya pay senetleri hakkında anonim şirket merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesi yetkilidir (madde 661/2).

İptal kararı verilebilmesi için, dilekçe sahibinin senedin kendisinde olduğunu ve kaybolduğunu iddia ettiği iddialarının mahkeme tarafından inandırıcı bulunması gereklidir (madde 661/3). Bu bağlamda, iddianın kesin olarak ispat edilmesi gerekmez, yaklaşık bir ispat yeterlidir.

1. b) Ödeme Yasağı: Mahkeme, iddiaları inandırıcı bulursa, dilekçe sahibinin talebi üzerine, senedin borçlusunu ihtar ederek bedeli ödemesi durumunda iki kez ödemek zorunda kalacağını bildirerek ödeme yapmasını yasaklayabilir (madde 662/1). Bu ödeme yasağı, yalnızca dilekçe sahibinin talebi üzerine verilir ve mahkeme tarafından re’sen verilmez. Mahkemenin verdiği ödeme yasağı kararı, bir ihtiyati tedbir niteliği taşır. Dolayısıyla, ödeme yasağı talebinin kabul edilmesi veya reddedilmesi durumunda başvurulabilecek yollar, ihtiyati tedbire ilişkin hükümlere tabi olacaktır (HMK madde 391, 394).
2. c) İlan: Mahkeme, dilekçe sahibinin senedin kendisinde olduğunu ve kaybolduğunu inandırıcı bulursa, belirsiz hamil ilanı yoluyla, senedin belirli bir süre içinde ibraz edilmesi gerektiğini ve aksi takdirde senedin iptal edileceğini ihtar eder. Bu sürenin en az altı ay olarak belirlenmesi gerekmektedir ve bu süre ilk ilan tarihinden itibaren işler (TTK madde 663).

Senedin ibrazı için yapılan ilan, Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’nde üç kez yayınlanmalıdır (madde 664/1). Mahkeme, gerektiği takdirde başka iletişim yöntemleri veya ilanlar konusunda karar verebilir (madde 664/2).

1. d) Hükümleri: İlan sonrasında senedin ibraz edilip edilmemesine bağlı olarak, özel hükümler uygulanır:

• Senedin İbraz Edilmesi Halinde: Eğer senet ilan sonrasında belirtilen süre içinde ibraz edilirse, mahkeme dilekçe sahibinin senedin geri verilmesi için bir süre belirler (madde 665/1). Dilekçe sahibi bu süre içinde senedi geri almadığında, mahkeme senedi geri verir ve ödeme yasağını kaldırır (madde 665/2). Eğer dilekçe sahibi bu süre içinde senedi geri alırsa, senedin iadesi davasının sonuçlarına göre karar verilir.
• Senedin İbraz Edilmemesi Halinde: Eğer senet belirtilen süre içinde ibraz edilmezse, mahkeme senedin iptaline karar verir veya başka tedbirler alabilir (madde 666/1). Hamiline yazılı bir senet hakkındaki iptal kararı derhal Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’nde ve gerektiğinde başka iletişim araçlarıyla ilan edilir (madde 666/2).

İptal kararı sonrasında, dilekçe sahibi, yeni bir senet düzenlenmesini veya vadesi gelmiş borcun ifasını talep etme hakkına sahiptir (madde 666/3, 652/1).

e) Hamiline Yazılı Bazı Senetlere İlişkin Özel Hükümler: Kanun koyucu, özel olarak hamiline yazılı münferit kuponlar, banknotlar ve benzeri kağıtlar, ipotekli borç senetleri ve irat senetleri gibi bazı senetlere ilişkin özel hükümler getirmiştir.

Nama Yazılı Senetlerin İptali

Nama yazılı senetlerin iptali hakkında ayrıca özel hükümler bulunsa da genel olarak hamiline yazılı senetlere uygulanan prosedürler kullanılır. Özel hükümler aşağıda belirtilmiştir:

Nama Yazılı Kambiyo Senetlerinin İptali: Kambiyo senetleri, kanun gereği emre yazılı senetlerdir. Eğer kambiyo senetleri nama yazılı hale getirilmişse, bu senetlerin iptali, hamiline yazılı senetler gibi değil, emre yazılı senetler gibi işlem görür (TTK madde 757 vd, 778/1, 818/1). Aynı şekilde, çekin hamiline yazılı olarak düzenlenmesi durumunda da emre yazılı senetlerin iptali için geçerli olan prosedür uygulanır. Yani kambiyo senetlerinin devir şeklinin değiştirilmesi, iptal süreçlerini etkilemez.

Borçlunun İptal Prosedürünü Basitleştirme Yetkisi: Nama yazılı senetlerin iptali sırasında, borçlu, iptal işlemi için daha basit bir yöntem belirlemek amacıyla ilanların sayısını azaltabilir veya süreleri kısaltabilir (TTK madde 657/2).

Borçlunun Ödeme Hakkını Saklı Tutma Yetkisi: Nama yazılı senetlerin iptali sırasında, borçlu, alacaklının kendisine senedin iptal edildiğini ve borcun ödendiğini gösteren resmi veya usulüne uygun bir şekilde onaylanmış bir belge sunması durumunda, senedin ibraz edilmeden ve resmi iptal kararı alınmadan ödeme hakkını saklı tutma yetkisine sahiptir (TTK madde 657/2).

Emre Yazılı Senetlerin İptali

Türk Ticaret Kanunu’nda, emre yazılı senetlerin iptali ayrıca düzenlenmemiştir. Dolayısıyla, makbuz senetleri ve varantlar dışındaki emre yazılı senetlerin iptali için, poliçenin iptaline ilişkin hükümler uygulanır (TTK m. 831/2). Bu, emre yazılı kabul edilen kambiyo senetlerini kapsar. Emre yazılı kambiyo senetlerinin devir türünün değiştirilmesi, iptal prosedürünü değiştirmez. Devir türü ne olursa olsun, sadece poliçenin iptal hükümleri uygulanır. Dolayısıyla, emre yazılı kambiyo senetleri, nama veya hamiline yazılı hale getirilse bile yine poliçenin iptal hükümlerine tabidir.

Ödeme Yasağı: Emre yazılı senetlerin iptali ilk aşamada ödeme yasağıyla başlar. Senedin kaybolduğu veya zayi olduğu durumlarda, senedi ödeme yeri veya hamilin yerleşim yeri asliye ticaret mahkemesine başvurularak, senedin borçlusunun ödemekten men edilmesi (ödeme yasağı) talep edilebilir (TTK m. 757/1). Mahkeme, ödeme yasağı kararı verebilmesi için senedin hala mevcut olduğuna ve zayi olduğuna dair iddiaları inandırıcı bulmalıdır. Bu kararla birlikte, senedin vadesi geldiğinde sadece belirtilen yere ödeme yapılabilir.

Dava: Ödeme yasağı kararının ardından, senedin elinde kimin bulunduğuna dair çeşitli durumlar ortaya çıkabilir:

• Senedin elindeki kişi biliniyorsa, mahkeme dilekçe sahibine senedin iadesi davası açması için bir süre verir (TTK m. 758/1). Bu süre içinde iade davası açılmazsa, mahkeme ödeme yasağını kaldırır (TTK m. 758/2).
• Senedin elindeki kişi bilinmiyorsa, senedin iptali istenebilir (TTK m. 759/1). İptal isteyen kişi, senedin kaybolurken elinde olduğunu inandırıcı şekilde kanıtlamalı ve senedin bir örneğini ibraz etmelidir (TTK m. 759/2).

İlan: Mahkeme, senedin zayi olduğuna dair verilen açıklamaları inandırıcı bulursa, senedin elinde bulunan kişiye, senedi belirli bir süre içinde getirmesi için çağrıda bulunan bir ilan yapar (TTK m. 760). İlandan sonra senet, belirtilen süre içinde mahkemeye sunulmazsa, senedin iptali kararlaştırılır (TTK m. 764/1).

İptal kararı üzerine, dilekçe sahibi, yeni bir senet düzenlenmesini veya muaccel borcun ifa edilmesini talep etme hakkına sahiptir. Bu dava süreçlerinin takibi, senetlerin kaybı veya zayi olduğu durumlarda hak sahiplerinin haklarını koruma amacını taşır.