Mobbing Nedir? Mobbing Belirtileri Nelerdir?

Mobbing, insanlar arasında ayrım gözetmeksizin birey veya bireylere yapılan kötü muamele (psikolojik şiddet yada taciz) olarak adlandırılabilmektedir ancak genel olarak mobbing uygulamasıyla işyerlerinde karşılaşmaktayız.

Mobbing (Psikolojik Şiddet) Nedir?

Mobbing, hiyerarşik yapılanmanın olduğu, kontrolün önemli bir yere sahip olduğu gruplarda; gücü elinde bulundurmayan veya geri planda kalmış kişi/kişileri pasifleştirmek, itibarsızlaştırmak, yıldırmak gibi amaçlar için aşağılama, dışlama, tehdit etme, dedikodu çıkartmak gibi bilerek, sürekli ve belirli bir şekilde yapılan baskıcı yönetim ve psikolojik şiddettir.

Mobbing, ilk başlarda çocuklar arasındaki hırpalama, birbirlerine kabadayılık taslama gibi hareketler için kullanılmıştır. Sonraki zamanlarda yapılan araştırmalarla mobbing’in sadece çocuklar arasında değil hayatın her yerinde herkese karşı yapılan saldırılar olduğu kanısına varılmıştır.

Mobbing Belirtileri Nelerdir?

Yıldırma belirtilerini davranışsal ve fizyolojik belirtiler olarak iki kategoride inceleyebiliriz.

Psikolojik Tacizin Davranışsal Belirtileri

• İstifaya zorlama,
• Çalışanı sürekli tartışma ortamının içine sürüklemek.
• Çalışana sürekli olumsuz eleştirilerde bulunmak.
• Çalışanı görmezden gelerek, düşüncelerini önemsememek.
• Çalışanın sürekli olarak görev yerini değiştirmek.
• İş yerinde kişiye ait olarak tahsis edilmiş bilgisayar, telefon vb. eşyalar kaybolması veya bozulması durumları. Talep edildiği halde yerine yenileri konmaması.
• Çalışanın, çalışma arkadaşlarıyla her zamankinden çok daha fazla yaşanmaya başlar.
• Kişi, ofisin diğer bölmelerine girdiği anda konuşmalara ara verilmesi.
• Kişinin hoşlanmadığı birtakım fiili veya psikolojik yaptırımların uygulanması. Örnek: Sigara kullanmayan ve kokusundan hoşlanmayan birinin yanına sigara kullanan farklı iş arkadaşlarının yerleştirilmesi.
• Kişi, yaptığı her işin detaylı olarak incelendiğini hisseder.
• Kişinin yaptığı telefon görüşmeleri, çay / kahve mola sürelerinin detaylı olarak kontrol edilir.
• Kişinin, özel kutlama veya diğer sosyal aktivitelere davet edilmemesi.
• Kişinin kişisel öneri, istek veya şikayetlerinin reddedilmesi / yanıtsız bırakılması.
• Kişi, diğer çalışanlar tarafından sürekli küçümsenir, tepki görür.
• Kişinin giyim tarzı ve davranışları alay konusu olur.
• Yine kişi, iş yeri ile ilgili haber ve bilgilendirme dışında bırakılır.
• Kişiye, kendisini değer hissetmesi için yeteneklerinin çok altında görevler verilir.
• Kişi hakkında çeşitli dedikodular yapılarak yıpratılmaya çalışılır.
• Kişi, kendisinden daha düşük düzeyde görev yapan iş arkadaşlarından daha düşük maaş alır.

İş ortamı dışındaki yerlerde de bireylere yöneltilen her türlü zorbalık ve kötü muamele psikolojik şiddet (mobbing) olarak adlandırılır.

Örneğin; aile içinde kardeşlerin kıskançlıkla birbirine karşı söylediği ağır sözler, sevgililerin birbirlerine karşı hakaretleri, olaylar ya da hareketler konusunda yaptıkları baskılar da mobbing sayılabilmektedir.

Mobbing’in Ruhsal Ve Fiziksel Belirtileri

Mobbing; çalışanın iş motivasyonunun düşmesine, başarısız, yetersiz ve kendini değersiz hissetmesine yol açar. Mağdur olan kişi açısından;

• Yoğun kaygı ve stres içinde yer alması
• Korku duygusunun kişinin ruh hali üzerinde büyük etki yaratması,
• Sürekli tedirgin ruh haline bürünmesi,
• Verilen görevlerine odaklanamama,
• Tükenmişlik sendromuna girilmesi,
• İş yapma konusunda daha az heves ve sonrasında işten ayrılma düşüncesi,
• İşten ayrıldığı takdirde ekonomik olarak kötü duruma düşmesi,
• İş yaparken kendine güvenmeme,
• Sürekli başarısız olacağını düşünme,
• Mide problemleri oluşması,
• Depresyona girme, ciddi psikolojik rahatsızlıklar gibi başarısızlığa, çalışanın içine kapanık bir insan haline gelmesine yol açacak sonuçları vardır.
• Yukarıda saydığım sebepler mobbing’in kişi üzerinde etkisi olmakla beraber Psikolojik şiddet aynı zamanda iş yerinde morallerin bozulmasına, işyerindeki yetişmiş ve tecrübeli insanların kaybedilmesine, işyerindeki verimin düşmesine de yol açar. İşyerinde bir güvensizlik ortamı oluşur ve kalan çalışanlar bir gün kendilerinin de kötü muamele göreceklerini, mobbinge maruz kalacaklarını düşünmeye başlarlar.

Mobbing Nasıl İspatlanır?

• İş yerinde kötü muamele görülmeye başlandığı andan itibaren çalışan; yaşadıklarını, yapılan zorbalıkları, uğradığı kötü muamele sonucunda düştüğü psikolojik durumu günü gününe tarih belirterek not almalı.
• Psikolojik şiddet olarak adlandırılan her davranışla ilgili olan yazışmalar (e-mailler, whatsapp yazışmaları, telefon görüşmeleri vs.) kayıt altında tutulmalı.
• Çalışan kişinin yerinin sıklıkla değiştirilmesi mobbing’in bir türü olduğundan çalışan, sürekli olarak çalıştığı departmanın değiştirilmesine dair ve bulunduğu şubeden başka bir şubeye gönderme bilgilerini kayda almalıdır.
• Özgüven ve özsaygının yitirilmesi sonucunda psikolojik destek için başvurulan psikolog/psikiyatriden rapor istenmeli.
• 170’i arayıp destek alınmalı, içinde bulunulan durum anlatılmalı.
• Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, TBMM, Anayasa Mahkemesi, CİMER, Türkiye İnsan Hakları Kurumu gibi kurumlara şikâyette bulunulmalı.

Mobbing’in Cezası Nedir?

Psikolojik şiddet uygulamak başlı başına suç teşkil etmektedir.

• Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi madde 14’e göre hiç kimseyi dil, din, ırk gibi veya başka durumlara dayandırılarak ayrımcılık gözetilmemelidir.
• Türk Ceza Kanunu madde 125’e göre fiili hareketlerle bir kimsenin onur, şeref ve saygınlığına saldıran kişi üç aydan iki yıla kadar hapis ve adli para cezası ile cezalandırılır.
• Türk Ceza Kanunu madde 86’ya göre kasıtlı bir şekilde başkasının vücuduna acı veren, sağlığını ya da algılama yeteneğinin bozulmasına sebep olan kişi 1 yıldan 3 yıla kadar hapis cezasıyla cezalandırılır.
• Türk Ceza Kanunu madde 106’ya göre vücut ve cinsel dokunulmazlığa yönelik saldırıyla ilgili tehditte bulunan kişi altı aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
• Türk Ceza Kanunu madde 267’ye göre idari yaptırım uygulamak için kişiye hukuka aykırı bir fiil uygulayan kişi bir yıldan dört yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
• Türk Ceza Kanunu madde 123’e göre huzuru bozmak amacıyla bir kimseye sürekli telefon açmak, gürültü yapmak gibi rahatsız etmeye çalışarak hukuku aykırı başka davranışlarda bulunulması halinde mağdurun şikâyeti üzerine üç aydan bir yıla kadar hapis cezası verilir.

Mobbing’in İş Kanunundaki Yeri Nedir?

Psikolojik taciz ifadesi ilk kez Türk Borçlar Kanunu ile mevzuatımıza girmiştir. Psikolojik taciz; Türk Borçlar Kanunu ‘’İşçinin kişiliğinin korunması’’ başlığında düzenlenmiştir.

İş hayatında mobbing uygulanması durumunda işçi ile işveren arasında iyi niyete dayalı ilişkinin bulunmasının gerektiği; işçinin işverenine sadakat göstermesi, işverenin işçiye saygı göstermek ve işçinin güvenli, konforlu bir ortamda çalışmasını sağlaması gerekmektedir. İşveren bu hükümlere aykırı davranırsa sözleşmeye aykırılıktan sorumlu olur.

4721 sayılı Türk Medeni Kanunu madde 2’ de bahsedilen dürüst davranma ilkesi; madde 23’te bahsedilen kimsenin haklarından ve özgürlüklerinden vazgeçemeyeceği, sınırlandırılamayacağı ilkesi; madde 24’te bahsedilen kişilik haklarına saldırıda bulunulduğunda, saldırıda bulunan kişilere karşı korunulmanın istenebileceği ilkesi; madde 25’te bahsedilen saldırıya uğranıldığında maddi manevi tazminat davası açılabileceği ilkesi de ‘’Kişilik Haklarına Saldırı’’ kapsamında başvurulabilecek maddelerdir.

4857 sayılı İş Kanunu hükümlerinde doğrudan psikolojik şiddete yer verilmemiştir ama bazı maddeler işveren yükümlülüğünden bahsetmiştir. İş kanunu madde 5’te geçen eşit davranma ilkesi kapsamında iş ilişkisinde bir bireyi diğerinden ayıracak şekilde dil, din, ırk, mezhep ayrımı gözetilemez.

4857 sayılı İş Kanunu madde 22’de geçen çalışma koşullarında değişiklik ve sözleşmede fesih hükümlerinden bahsetmiştir. Bu maddeye göre işveren, çalışanın işinde yapacağı esaslı değişikliklerle ilgili çalışanını yazılı olarak bilgilendirmek zorundadır. Çalışana bildirimi yapılmadan yapılan ve bildirimi yapılıp 6 iş gününde çalışanın kabul ettiğini söylemediği değişiklikler çalışanı bağlamaz. Verilen süre içinde çalışan değişikliği kabul etmezse işveren değişikliğin gerekli olduğu konusunda kararlı davranarak veya başka haklı nedenlere dayanarak sözleşmeyi feshedebilir. Bu durumda çalışan İş Kanunu madde 17 ve 21 hükümlerine dayanarak tazminat davası açabilir.

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu gereği işçilerin ve işverenin yükümlülüğünden söz edilmektedir. İşveren işçinin konforlu, rahat ve güvenilir bir ortamda çalışmasını sağlamalıdır. İşçi sağlıklı bir ortamda, uygun çalışma saatleriyle çalışmalı ve işveren de işçiye bu imkânı sağlamalıdır.

Neler Psikolojik Taciz (Mobbing) Kapsamına Girer?

Mobbing denildiğinde bir bireyin diğer bir bireye uyguladığı her türlü psikolojik şiddeti/ duygusal saldırıyı düşünebilirsiniz;

• Çalışanı iş ortamından ve diğer çalışanlardan uzaklaştırılmak, iş yaşamının dışında bir yerde konumlandırmaya çalışmak,
• Çalışana lakap takılması,
• Çalışana hakaret edilmesi,
• Çalışana küçük düşürücü hareketlerde bulunulması,
• Çalışana görevli olunmayan bölümlerde/departmanlarda iş verilmesi,
• Çalışanın sürekli olarak şubesinin değiştirilmesi, ulaşımın zor olduğu şubelere gönderilmesi,
• Çalışan hakkında asılsız iddialarda bulunulması,
• Çalışanın yaptığı işin değersizleştirilmesi,
• Aile ortamında kardeşlerin birbirlerine karşı sevilmediğinden bahsetmesi.

Kimler Psikolojik şiddete (Mobbing’e) Maruz Kalır?

• Bir işyerinde çalışmakta bulunan, diğer çalışanlara göre daha yeni işe girmiş, eğitim, kültür, ekonomik olarak daha düşük seviyede görülen, dürüst, tartışmaktan ve gergin ortamdan uzak duran işçi
• İşlerinde çok başarılı olan, başarıda istikrar tutturmuş, kendine güvenen, hakkını aramaktan vazgeçmeyen ve yönetici veya çalışanlar açısından tehlike olarak algılanabilecek düzeyde olan işçi,
• İşçilerine herkesin ortasında bağıran, izni olmadan masasını karıştırıp özel bilgilerini herkese duyuran, işçilerine konforlu ve güvenli bir çalışma ortamı sağlamayan, işçileri tarafından kabul görmemiş olan işveren,
• İşyeri dışında da herhangi bir grup, aile, ikili ilişki içinde olup karşısındaki birey tarafından baskı uygulanan, psikolojik taciz uygulanan herkes maruz kalır. (Örneğin; büyük olan çocuğun küçük olan çocuğu kabullenememesi ve küçük çocuğa zorbalık etmesi.)

Mobbing Davalarında Verilmiş Emsal Kararlar

Emsal Karar Örneği: Yargıtay Hukuk Genel Kurulu tarafından E.2012/1925 K. 2013/1407 T.25.9.2013 ilamda psikolojik şiddetin hizmet sözleşmesinin haklı bir sebebe dayanarak feshedilebileceğini içtihada bağlamıştır. Olaya göre; davacı 56 yaşında evli bir kadındır. 14 yıl devamlı bir şekilde davalı bankanın İstanbul’da bulunan işyerinde avukat olarak çalışmasından sonra Adana, Kahramanmaraş, Gaziantep ve Mardin illerinde 9 ay boyunca 30 kez yerinin değiştirilmiş olduğu kayıtlardan anlaşılmaktadır. İşçi, işverenden gördüğü psikolojik şiddet sebebiyle hizmet sözleşmesini haklı bir sebeple feshedebilme hakkına sahip olup maddi ve manevi tazminat davası açabilir. İş bu olayda mobbing somut olayda gerçekleşmiş olup davacı yararına uygun miktarda manevi tazminata hükmedilmesi gerektiğine karar verilmiştir.

Farklı Emsal Karar Örneği: Yargıtay’ın bir diğer ilamında; ispat yükünün kötü davranışlara maruz kaldığını ispat eden kişiye ait olduğundan bahsedilmiştir. İşçi mobbing uygulandığını ispat etmelidir. İşçinin anlattığı mobbing olarak nitelendirilecek olayların tutarlılık sağlamadı, bu olaylara dair kuvvetli kanıtların olması gerekmektedir bununla birlikte kişilik hakları ve sağlığın ağır saldırıya uğramış olması mobbing’in varlığını doğrudan kabul edilmesine dayanak oluşturur. Özetle; mobbing’in uygulandığının ispatı yeterli emarenin bulunmasıyla gerçekleşir. (Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, E.2010/38293 k.2013/5390 T.12.02.2013)

Size Psikolojik Taciz Uygulandığını Düşünüyorsanız Profesyonel Destek Alın

Yazımızda, Mobbing’in ne olduğunu, belirtilerini ve maruz kalınması durumunda hangi yollara başvurulabileceğini anlattık. Eğer iş yerinizde size Psikolojik şiddet uygulandığını düşünüyorsanız İş hukuku (iş avukatlığı) konularında uzmanlaşmış EkinLaw Hukuk Bürosu ile temasa geçerek profesyonel yardım talebinde bulunabilirsiniz.

Mümkün olan en kısa sürede size uygun görüşme takvimi belirleyebiliriz. Unutmayın, yalnız değilsiniz.