Olağan Kanun Yolları Nelerdir?

Olağan kanun yolları, henüz kesinleşmeyen hükümlere karşı başvurulan yasa yollarıdır. Yani, bir hüküm kesinleşmemişse o hükme karşı başvurulacak yasa yolları olağan yasa yollarıdır.

Olağan kanun yolları; itiraz, istinaf ve temyiz olmak üzere üçe ayrılmaktadır.

İtiraz Nedir?

İtiraz, tüm hakim kararları ile kanunun açıkça gösterdiği durumlarda mahkeme kararlarına karşı başvurulabilen bir kanun yoludur.

İtiraz kesinleşmemiş kararları karşı başvurulabilen bir kanun yolu olduğundan olağan bir kanun yolu olarak nitelendirilmektedir.

İtiraz incelemesi, itiraz edilen kararın hem maddi hem de hukuksal yönden incelenmesini kapsar. İtiraz kanun yolunda, temyiz kanun yolundan farklı olarak gerekiyorsa hukuksal sorun yanında maddi sorun da ele alınmaktadır. İtiraz kanun yolunda bir karara temel oluşturan deliller ve maddi olgular ile bunu doğuran hukuksal durum birlikte değerlendirilir.

İtiraza Konu Edilebilecek Karalar Nelerdir?

İtiraza konu edilebilecek kararlar iki türlüdür:

• Hakim kararları,
• Mahkeme kararları.

İtiraz, kural olarak hakim kararları için kabul edilmiş bir kanun yoludur. Hakim kararlarına karşı itiraz yoluna başvurulabilmesi için kanunda açık bir hüküm bulunmasına gerek yoktur. Hakim tarafından verilen tüm kararlar için itiraz yoluna başvurulması mümkündür.

Mahkeme kararlarına karşı itiraz yoluna başvurulabilmesi için ise kanunda bu yönde açık bir hüküm bulunması gerekir.

İtiraz yoluna başvurulabilen kararlar aşağıda sayılmıştır:

• Adli yargı içerisindeki mahkemeler bakımından verilen madde bakımından yetkisizlik kararları,
• Yer bakımından yetkisizlik kararları,
• Hakimin ret isteminin kabul edilmemesine ilişkin kararlar,
• Hakimin ret isteminin geri çevrilmesi konusundaki kararlar,
• Eski hâle getirme isteminin reddine ilişkin kararlar,
• Tanıklıktan ve yeminden nedensiz çekinmeden dolayı uygulanan disiplin hapsi kararı,
• Gözlem altına alınma kararı,
• Şüpheli veya sanığın beden muayenesi ve vücudundan örnek alınmasına ilişkin kararlar,
• Diğer kişilerin beden muayenesi ve vücuttan örnek alınması kararları,
• Tutuklamaya ilişkin kararlar,
• Şüpheli veya sanığın tutukluluk durumunun devamına veya salıverilmesine ilişkin kararlar,
• Cumhuriyet savcısının tutuklama kararının geri alınmasını istemesi, şüpheli veya sanığın salıverilme istemleri üzerine, merciince istemin kabulüne, reddine veya adli kontrol uygulanmasına ilişkin kararlar,
• Adli kontrole ilişkin kararlar,
• Elkonulan eşyanın geri verilmesi isteminin reddi kararları,
• Koruma tedbirleri nedeniyle ödenen tazminatın geri alınmasına ilişkin karar,
• Müdafilikten veya vekillikten yasaklama karar,
• Kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararı,
• İddianamenin iadesi kararı,
• Durma kararları,
• Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı,
• Zorlama amaçlı elkoyma ve teminat belgesine ilişkin kararlar,
• Yargılamanın yenilenmesi isteminin kabule değer görülmemesi nedenleri ve kabulü kararları,
• Yargılamanın yenilenmesi isteminin esassız olmasından dolayı reddi veya kabulüne ilişkin kararlar.

İtiraz Süresi Ne Kadardır?

İtiraz süresi, yedi gündür. Süre kanunun ayrıca hüküm koymadığı durumlarda ilgililerin kararı öğrendiği günden itibaren başlar. Süre kural olarak tefhim ile başlamaktadır.

İtiraz Kanun Yolunda Usul

İtiraz, kararı veren mercie verilecek bir dilekçe veya tutanağa geçirilmek koşulu ile zabıt kâtibine beyanda bulunmak suretiyle yapılır. Önce kararı veren mercie başvurulur; doğrudan itiraz merciine başvurulması mümkün değildir.

Kararına itiraz edilen hakim veya mahkeme,

• İtirazı yerinde görürse kararını kendisi düzeltir,
• İtirazı yerinde görmezse üç gün içinde, itirazı incelemeye yetkili olan mercie gönderir.

İtiraz incelemesi kural olarak duruşmasız ve dosya üzerinden yapılır. Ancak gerekli görüldüğünde Cumhuriyet savcısı ve sonra müdafii veya vekil dinlenir. Yargıtay’a göre bu dinleme, duruşma şeklinde yapılamaz. Zira duruşma yapılabilmesi kanunda açık hüküm bulunmasına bağlıdır

İtirazı İncelemeye Yetkili Merciler Hangileridir?

İtirazı incelemeye yetkili merciler aşağıda sayılmıştır:

• Sulh Ceza Hakimliği kararlarına yapılan itirazların incelenmesi, o yerde birden fazla Sulh Ceza Hakimliğinin bulunması durumunda, numara olarak kendisini izleyen hakimliğe; son numaralı hakimlik için bir numaralı hakimliğe, Ağır Ceza Mahkemesinin bulunmadığı yerlerde tek Sulh Ceza Hakimliği varsa, yargı çevresinde görev yaptığı Ağır Ceza Mahkemesinin bulunduğu yerdeki Sulh Ceza Hakimliğine; Ağır Ceza Mahkemesinin bulunduğu yerlerde tek Sulh Ceza Hakimliği varsa, en yakın Ağır Ceza Mahkemesinin bulunduğu yerdeki Sulh Ceza Hakimliğine aittir.
• Asliye Ceza Mahkemesi hakimi tarafından verilen kararlara yapılacak itirazların incelenmesi, yargı çevresinde bulundukları Ağır Ceza Mahkemesine ve bu mahkeme ile başkanı tarafından verilen kararlar hakkındaki itirazların incelenmesi, o yerde Ağır Ceza Mahkemesinin birden çok dairesinin bulunması durumunda, numara olarak kendisini izleyen daireye; son numaralı daire için birinci daireye, o yerde Ağır Ceza Mahkemesinin tek dairesi varsa, en yakın Ağır Ceza Mahkemesine aittir.
• Bölge Adliye Mahkemesi Ceza Dairelerinin kararları ile Yargıtay Ceza Dairelerinin esas mahkeme olarak baktıkları davalarda verdikleri kararlara yapılan itirazlarda; üyenin kararını görevli olduğu dairenin başkanı, daire başkanı ile ceza dairesinin kararını numara itibarıyla izleyen ceza dairesi; son numaralı daire söz konusu ise birinci ceza dairesi inceler.

İtiraz Üzerine Verilen Kararlar Kesin Midir?

Merciin, itiraz üzerine verdiği kararları kesindir. Merci tarafından itiraz başvurusu üzerine verilen kararların kesin olduğu kuralının bir istisnası vardır. İlk defa merci tarafından verilen tutuklama kararlarına karsı itiraz yoluna gidilebilir.

Cumhuriyet savcısı soruşturma evresinde şüphelinin tutuklanması için Sulh Ceza Hâkimliğine başvurabilir. Sulh ceza hakimi, tutuklama istemini reddederse Cumhuriyet savcısı bu ret kararına karşı itirazda bulunabilir. İtiraz mercii tutuklama kararı verirse, bu karar kesin değildir; bu karara karşı da itirazda bulunulabilir.

Stj. Av. Mehmet Can CİVAN & Av. Ahmet EKİN