Rehin Karşılığında Ödünç Verme İşiyle Uğraşanlar Yararına Yapılan Rehin

Türk Medeni Kanunu’nda ödünç para almak amacıyla mallarını rehneden borçluları korumak amacıyla bir rehin türü öngörülmüştür. Aslında bu rehin türü teslime bağlı taşınır rehninin özel bir türüdür. Zira rehnin kurulması için rehin konusu taşınırın işletmeye teslim edilmesi ve teslim edilen bu taşınır karşılığında rehin veren tarafa bir makbuz verilmesi gerekir. 

Rehin verenin rehin karşılığı ödünç para verme işini bir meslek olarak yürütmesi gerekir. Bu işi meslek edinmeyen kimselerin verdikleri ödünç para karşılığında rehin almaları durumunda, teslime bağlı taşınır rehnine ilişkin hükümler uygulanır. Türk Medeni Yasası’na göre, işletme olarak taşınır rehni karşılığında ödünç verme işiyle uğraşmak isteyenler, yetkili makamdan izin almak zorundadırlar.

Özel işletmelere ancak belli süre için izin verilebilir. Sürenin bitiminde bu izin yenilenebilir Gerekli kurallara uyulmaması durumunda, verilen izin her zaman geri alınabilir. Borç vadesinde ödenmezse ödünç veren, borçluya önceden noter aracılığı ile borcunu ödemesini ihtar ettikten sonra rehni icra yoluyla paraya çevirtebilir. Ancak borçlu, ödünç verene karşı kişisel olarak sorumlu değildir.

Satış bedelinin rehinli alacak miktarından fazla olması durumunda, arta kalan para hak sahibine ödenir. Arta kalan miktarı isteme hakkı, rehnedilen taşınırın paraya çevrilmesinin üzerinden beş yıl geçmekle zamanaşımına uğrar.

Teslimsiz Taşınır Rehni

Teslimsiz ve sicilli taşınır rehinlerini şu şekilde sıralamak mümkündür.

Hayvan Rehni

Hayvan rehni, teslime bağlı olmayan bir rehin türüdür. Hayvan rehni; dört ayaklı, ehil, sürü veya çiftlik hayvanları üzerinde kurulabilir. 

Hayvan rehni herhangi bir alacak için kurulamaz. Türk Medeni Yasası’na göre, hayvan rehni yetkili makamlar tarafından izin verilen kuruluşlar ile kooperatiflerin alacaklarının güvence altına alınması için kurulabilir 

Bir Sicile Tescili Zorunlu Taşınırların Rehni

Gerçek veya tüzel kişilerin alacaklarının güvence altına alınması için yasa gereğince bir sicile tescili zorunlu olan taşınırlar üzerinde, zilyetlik devredilmeden de taşınırın kayıtlı bulunduğu sicile yazılmak suretiyle rehin kurulabilir.

Motorlu Araç Rehni

Araç Sicil ve Tescil Sistemi’nde kayıtlı bulunan motorlu araçlar, teslime gerek olmaksızın sicile yapılacak tescil ile rehnedilebilir. Motorlu araçlar üzerinde rehin hakkı kurulabilmesi için tarafların öncelikle bir rehin sözleşmesi yapmaları ve daha sonra malikin bu sözleşmeye dayanarak tescil isteminde bulunması ve tescilin yapılması gerekir. 

Hava Araçları İpoteği

Bir alacağın güvence altına alınabilmesi için hava aracı üzerinde ipotek kurulabilir. Hava araçları ipoteği, bir tescilli taşınır rehnidir. Hava aracı ipoteği, alacaklıya hava aracı bedelinden alacağını alma yetkisini verir. Doğacak alacaklar veya koşula bağlı olan bir alacak için bile ipotek kurulabilir

Gemi İpoteği

Gemi ipoteği, bir alacağı güvence altına almak için geminin üzerinde kurulan ve onun teslimsiz olarak rehnedilmesini sağlayan rehin türüdür. Adında ipotek sözcüğü geçse bile gemi ipoteği bir taşınır rehni türüdür.

Gemi ipoteği alacaklıya, alacağını geminin bedelinden alma yetkisini verir. Sicile kayıtlı gemilerin sözleşmeye dayalı rehni yalnızca gemi ipoteği yolu ile sağlanır.

Maden Rehni

3213 sayılı Maden Yasası’na göre maden rehni, “maden cevherinin rehni” ile “maden işletme hakkının rehni”ni olmak üzere ikiye ayrılır. Madenlerden çıkarılan cevherler, alacaklıya teslim koşulu aranmadan maden siciline kaydedilerek rehnedilebilir. Burada rehnin konusu yalnızca çıkarılan maden cevheridir.

Bu rehin işletme donanımını kapsamaz. Madenlerden çıkarılan cevherler, arama ve işletme ruhsat sahibinin yazılı başvurusu üzerine bildirildiği kişilere teslim edilmeden rehnedilebilir. Bu durum maden siciline kaydedilir.

Ticari İşlemlerde Taşınır Rehni

Ticari işletmenin veya esnaf işletmesinin bir bütün olarak rehnedilebilmesi ve yasada sayılan bazı taşınırlar varlıklar üzerinde teslimsiz ve sicilli rehin kurulması için özel bir rehin türü öngörülmüştür Bu rehninin konusu, taşınır varlıklardır.

Teslimsiz ve Sicilsiz Taşınır Rehni

Teslimsiz ve sicilsiz taşınır rehinlerini şu şekilde sıralamak mümkündür.

Rehinli Tahvil

Rehinli tahvil, taşınmaz rehniyle güvence altına alınmış alacağı temsil eden kıymetli evrak olup kredi kurumlarının küçük tasarrufları toplayıp bunlarla büyük yatırımlara kaynak sağlayabilmesine olanak veren bir finansman aracıdır. Örneğin ödünç verdiği kimseden borcun güvencesi olarak ipotek alan bankanın, ipotek ile güvence altına alınmış bu alacağı karşılık göstererek tahvil çıkarması durumunda rehinli tahvil vardır.

Tahvile bağlı alacaklar para alacağıdır. Rehinli tahvil çıkarma hakkı herkese değil yalnızca “işletme olarak taşınmaz rehni karşılığında ödünç verme işiyle uğraşmak üzere yetkili makamdan izin alanlara” tanınmıştır. Bu izni alanlar özel bir rehin sözleşmesi ve teslim yükümlülüğü olmasa bile taşınmaz rehniyle güvence altına alınmış alacakları ile cari işlerinden doğan alacaklarını karşılık göstererek rehinli tahvil çıkarabilirler. Burada, yazılı bir rehin sözleşmesine gerek olmaksızın alacaklar üzerinde rehin kurulmaktadır.

Alacaklılar, rehinli tahvillerin öngörülen zamandan önce ödenmesini isteyemezler. Tahviller hamile veya nama yazılı olarak çıkarılır ve hamile yazılı kuponları bulunur.

Kamuya Açık Yerlerin İşletilmesinden Doğan Kamu Alacakları için Rehin

Bar, otel, han, pansiyon, çalgılı yerler, sinemalar, oyun ve dans yerleri, birahane, meyhane, genelevler içerisinde bulunan eşya ve malzeme, bu işletmelerin iletilmesinden doğan kamu borçlarına karşı teminat sayılmakta olup herhangi bir teslim veya tescil işlemine gerek olmaksızın yasadan dolayı rehinli sayılırlar.

Rehnin kuruluş tarih bu yerlerin işletilmesinden dolayı kamu alacağının doğduğu tarihtir. Kiralayanın hapis hakkı hükümleri saklı tutulmuştur. 

Tarım Kredi Kooperatiflerinin Alacaklarından Doğan Rehin

Ortakların kredilerine dayanak olarak gösterdikleri ürünleri, hayvanları ve üretimleri ile ilgili her türlü makina ve araçları üzerinde, ortağı bulundukları tarım kredi kooperatifinin yasadan doğan mutlak rehin hakkı vardır.

Bunlar, borçlu ortaklara yediemin sıfatıyla teslim edilmiş sayılırlar ve üçüncü kişiler tarafından hiçbir şekilde haczedilemezler.