Sendika ve Konfederasyonların Kurulması

Sendikalar işyeri, işletme, meslek veya işkolu gibi esaslara göre kurulabilmektedirler. Meslek sendikacılığında tek bir meslek esas alınarak kurulurken, işyeri sendikacılığında sendikanın belirli bir yere özgülenmesi durumunda kurulur. Türk hukukunda sendika kuruluşu değince akla gelen iş koluna göre sendikalaşmadır.

Konfederasyonlar ise işkolu esasına göre kurulamazlar. Farklı iş kollarından 5 sendikanın birleşmesi ile konfederasyon ortaya çıkar.

İşkolunun Tespiti

İşkolunun tespiti Bakanlıkça yapılır. Daha sonrasında Bakanlık bu tespiti Resmi Gazetede yayımlar. İş kolunun tespiti asıl işe göre yapılır. Asıl iş meslekteki her faaliyet değil sadece baskın faaliyettir. Yardımcı işler de asıl iş kolunun içerisinde sayılırlar.

İşkolu değişikliği yürürlükteki toplu iş sözleşmesini etkilemez. Yeni bir toplu iş sözleşmesi için yetki iş sözleşmesi başlatılmış ise bu diğer dönem için etki doğurur.

İşkollarına hangi işlerin girdiği İş Kolları Yönetmeliği’nde belirlenmiştir. İş kolunun tespitine Resmi Gazete’de yayımlanmasından itibaren 15 gün içerisinde dava açılabilir.

Kuruluş Şartları

Kuruculara ilişkin şartlar işçi sendikalarının ve işveren sendikalarının olmak üzere değişkenlik gösterir.

İşçi Sendikalarının Kurucularına İlişkin Şartlar

İşçi sendikalarının kurucularına ilişkin şartlar şunlardır:

İşçi Sıfatına Sahip Olma

İşçi sıfatını taşımayan kişiler işçi sendikasının kurucusu olamazlar. Yalnızca gerçek kişiler işçi olabileceği için işçi sendikaları tüzel kişiler tarafından kurulamaz.

Fiil Ehliyetine Sahip Olma

İşçi sendikası kurucularının fiil ehliyetine sahip olması zorunludur. Ayırt etme gücüne sahip, ergin olan ve kısıtlı olmayan her gerçek kişinin fiil ehliyeti bulunmaktadır.

Fiilen Çalışma

İşçi sendikası kurucusu olabilmek için işçinin yalnızca fiil ehliyetine sahip olması yeterli değildir. İşçi ayrıca fiilen çalışıyor olmak zorunludur. Fiilen çalışmayan kimseler işçi sendikası kurucusu olamazlar.

Belirli Suçlardan Mahkum Olmama

5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 53. maddesinde belirtilen süreler geçmiş olsa bile; zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, suçtan kaynaklanan mal varlığı değerlerini aklama ve kaçakçılık suçlarından birinden mahkûmiyeti bulunanlar sendika kurucusu olamaz.

İşveren Sendikalarının Kurucularına İlişkin Şartlar

İşveren sendikalarının kurucularına ilişkin şartlar şunlardır:

İşveren Sıfatına Sahip Olma

İşveren sendikaları işverenler tarafından kurulur. Bir iş sözleşmesine dayanarak işçi çalıştıran gerçek veya tüzel kişiye yahut tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlara işveren denir. İşveren adına işletmenin bütününü yöneten işveren vekilleri Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nun uygulanması bakımından işveren sayılırlar. Bu nedenle işletmenin bütününü yöneten işveren vekilleri de işveren sendikası kurucusu olabilirler.

Fiil Ehliyetine Sahip Olma ve Fiilen Çalışma

İşveren sendikası kurucusu olmak için de fiil ehliyetine sahip olmak ve fiilen çalışmak zorunludur. İşveren tüzel kişiyse, organlarının oluşmasıyla fiil ehliyetine sahip olur. Gerçek kişiler ise yukarıda belirtildiği üzere ayırt etme gücüne sahip, ergin ve kısıtlı değilse fiil ehliyetine sahip olur.

İşveren sendikası kurucusunun tüzel kişi olması hâlinde tüzel kişiyi temsil eden gerçek kişilerin de fiil ehliyetine sahip olması ve işçi sendikası kurucusu olma koşullarında belirtilen belirli suçlardan mahkûm olmaması zorunludur.

Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’na göre işveren vekili; işveren adına işletmenin bütününü yöneten kişileri ifade eder. İşletmenin bütününü yönetmeyen kişiler işveren adına hareket etse bile Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’na göre işveren sayılmazlar. Bu nedenle bu kişiler işçi sendikalarının kurucusu veya üyesi olabilirler.

Kurucu Sayısı

İşçi veya işveren sendikalarının kurulabilmesi için en az 7 işçinin veya işverenin bir araya gelmesi zorunludur.

Konfederasyonların kurulabilmesi için de değişik işkollarında faaliyet gösteren en az 5 sendikanın bir araya gelmesi zorunludur.

Kuruluş Tüzüğünün Hazırlanması ve İlgili Makama Tevdii

Kuruluşların kurulabilmesi için tüzüğe sahip olmaları zorunludur. Kuruluşların tüzükleri Cumhuriyetin temel niteliklerine ve demokrasi esaslarına aykırı olamaz.

Kuruluşların tüzüklerinde yer alması zorunlu hususlar Kanun’da belirtilmiştir. (STİSK m. 8)

Kuruluşların tüzüğünde;

• Adı, merkezi, adresi ve amacı,
• Sendikanın faaliyet göstereceği işkolu,
• Sendika kurucularının ad ve soyadları, kimlik bilgileri, meslek ve sanatları ve yerle­ şim yerleri; üst kuruluşları kuran sendikaların işkolları ile ad ve adresleri,
• Üye olma, üyelikten çıkma ve çıkarılmanın koşulları,
• Genel kurulun oluşumu, toplanma zamanı, görev ve yetkileri, üye ve delegelerinin oy kullanmaları, çalışma usul ve esasları ile toplantı ve karar yeter sayıları,
• Genel kurul dışında kalan organlar, bu organların oluşumu, görev, yetki ve sorumlulukları, çalışma usul ve esasları ile toplantı ve karar yeter sayıları,
• Şube veya bölge şubelerinin nasıl kurulacağı, birleştirileceği veya kapatılacağı, görev ve yetkileri, genel kurullarının toplantılarına ve kararlarına ilişkin usul ve esaslar ile sendika genel kurulunda şube ve bölge şubelerinin nasıl temsil edileceği,
• Üyelerce ödenecek aidat ve sendika yöneticilerinin ücretleri ile ilgili usul ve esaslar,
• Demirbaşların satış ve terkininde uygulanacak usul ve esaslar,
• İç denetim usulleri,
• Tüzüğün değiştirilme usulleri,
• Sona erme hâlinde mallarının tasfiye şekli,
• Organlarının oluşumuna kadar kuruluşun işlerini yürütmeye ve kuruluşu temsile yetkili geçici yönetim kurulu üyelerinin ad ve soyadları ile yerleşim yerleri hususları yer almalıdır.

Tüzüğün İlgili Makama Tevdii

Kuruluşlar, kurucularının kuruluşun merkezinin bulunacağı ilin valiliğine dilekçelerine ekli olarak kuruluş tüzüğünü vermeleriyle tüzel kişilik kazanır. Sendikalar ve konfederasyonlar herhangi bir makamdan izin almaksızın serbestçe kurulurlar. Bu nedenle tüzel kişiliği kazanma, valiliğin veya başka bir makamın iznine veya onayına bağlı değildir. Tüzüklerinin ilgili valiliğe verildiği anda tüzel kişiliklerini kazanırlar.

Tüzüğün veya yukarıda sayılan belgelerin içerdikleri bilgilerin kanuna aykırılığının tespit edilmesi ya da bu Kanun’da öngörülen kuruluş şartlarının sağlanmadığının anlaşılması hâlinde ilgili valilik kanuna aykırılık veya eksikliklerin 1 ay içinde giderilmesini ister. Bu süre içinde kanuna aykırılığın veya eksikliğin giderilmemesi hâlinde. Bakanlığın veya ilgili valiliğin başvurusu üzerine mahkeme, gerekli gördüğü takdirde kurucuları da dinleyerek 3 iş günü içinde kuruluşun faaliyetinin durdurulmasına karar verebilir. Mahkeme kanuna aykırılığın veya eksikliğin giderilmesi için 60 günü aşmayan bir süre verir.

Tüzük ve belgelerin kanuna uygun hâle getirilmesi üzerine mahkeme durdurma kararını kaldırır. Verilen süre sonunda tüzük ve belgelerin kanuna uygun hâle getirilmemesi hâlinde ise mahkeme kuruluşun kapatılmasına karar verir.

Kuruluşların Birleşmesi ve Katılması

Kuruluşların birleşmesi; aynı türden kuruluşların bağımsız tüzel kişiliklerine son verecek şekilde yeni bir tüzel kişilik meydana getirmeleridir. Aynı türden bir ya da birkaç kuruluşun kendi aralarında hukuki varlıklarına, tüzel kişiliklerine son verecek biçimde başka bir kuruluş içinde yer almalarına ise katılma (iltihak) denir/ Katılmada bir kuruluşun tüzel kişiliği sona erip diğerininki devam ediyorken birleşmede iki kuruluşun da tüzel kişiliği sona erip yeni bir tüzel kişilik oluşmaktadır.

Bir kuruluşun aynı nitelikteki bir kuruluşa katılması hâlinde, katılan kuruluşun bütün hak, borç, yetki ve çıkarları katıldığı kuruluşa kendiliğinden geçer. Aynı nitelikteki bir kuruluşla birleşen kuruluşların bütün hak, borç, yetki ve çıkarları meydana getirdikleri yeni tüzel kişiliğe kendiliğinden geçer. Birleşme ve katılma, 1 ay içerisinde Aile, çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’na bildirilir.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Ezgi DEMİROCAK