Delil Avansı Nedir? Gider Avansı Nedir?
Delil avansı, bir dava sırasında gerekli olabilecek delillerin toplanması, değerlendirilmesi veya incelenmesi için yapılan giderlerin karşılanması amacıyla mahkeme tarafından taraflardan talep edilen bir tür ön ödemedir. Bu avans, hukuki sürecin sağlıklı bir şekilde yürütülmesi ve ispat yükünün yerine getirilmesi için önemli bir araçtır.
Delil Avansı Hangi Durumlarda Gerekir?
- Bilirkişi İncelemesi: Tarafların iddialarını desteklemek için bir bilirkişi incelemesi talep etmeleri durumunda bilirkişiye ödenecek ücret.
- Keşif Masrafları: Dava konusu yerin incelenmesi gerektiğinde yapılan masraflar.
- Tanık Ücretleri: Dava sürecinde tanıkların çağrılması durumunda yapılacak giderler.
- Belge veya Bilgi Toplanması: Kurumlardan belge veya bilgi istenmesi için yapılacak harcamalar.
Hukuki Dayanak
Delil avansı, Türk Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda (HMK) düzenlenmiştir:
HMK m. 324, Delil avansı ile ilgili temel düzenlemeyi içerir. Bu maddeye göre, mahkemece delillerin toplanması için yapılması gereken masraflar, delil avansı olarak davanın taraflarından istenir.
Talepte bulunan taraf, delil avansını yatırmazsa talep ettiği delilin toplanması sağlanmaz.
Delil Avansı Yatırılmazsa Ne Olur?
Delil avansını yatırmayan tarafın talep ettiği delil, mahkemece dikkate alınmayabilir.
Bu durum, davanın sonucunu etkileyebilir, çünkü iddiasını veya savunmasını ispatlayamayan taraf aleyhine karar verilme riski taşır.
Özetle, delil avansı, davanın sağlıklı ve adil bir şekilde yürütülmesi için tarafların üzerine düşen sorumluluklardan biridir.
Gider avansı, bir davanın görülmesi sırasında, mahkemenin yargılama faaliyetlerini yürütebilmesi için gereken masrafların karşılanması amacıyla taraflardan talep edilen bir tür ön ödemedir. Gider avansı, dava sürecinde yapılacak işlemlerin masraflarının karşılanması için önemlidir ve hukuki düzenlemelerle belirlenmiştir.
Gider Avansı Kapsamı
Gider avansı genellikle şu masrafları içerir:
- Tebligat Masrafları: Davayla ilgili olarak taraflara ve ilgililere yapılacak tebligatların giderleri.
- Keşif Masrafları: Dava konusu olayın yerinde incelenmesi gerekiyorsa bu masraflar.
- Tanık Çağırma Masrafları: Tanıkların mahkemeye çağrılması ve ulaşım giderleri
- Bilirkişi Ücretleri: Bilirkişi incelemesi yapılması gerekiyorsa bunun ücretleri.
- Diğer Yargılama Giderleri: Mahkemece gerekli görülen başka harcamalar.
Hukuki Dayanak
Gider avansı, Türk Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda (HMK) düzenlenmiştir:
HMK m. 120, Davayı açan tarafın, dava açılırken belirlenen gider avansını mahkeme veznesine yatırması gerektiğini belirtir.
HMK m. 324, Yargılama sırasında yapılacak işlemler için ek gider avansı talep edilebileceğini düzenler.
Gider Avansı Yatırılmazsa Ne Olur?
Davayı açan taraf gider avansını yatırmazsa, mahkeme öncelikle bunu tamamlaması için süre verir. Bu süre içinde avans yatırılmazsa dava usulden reddedilebilir.
Davanın görülmesi sırasında yapılması gereken bir işlem için talep edilen gider avansı yatırılmazsa, ilgili işlem yapılmayabilir. Bu durum, davanın seyrini olumsuz etkileyebilir.
Gider Avansı ile Delil Avansı Farkı
Gider avansı, yargılama sürecinin genel masraflarını kapsarken, delil avansı belirli bir delilin toplanması için yapılan özel masrafları kapsar.
Gider avansı dava açılırken talep edilir, delil avansı ise delil toplanması gerektiğinde talep edilir.
Gider avansı ile delil avansı arasındaki en önemli fark, gider avansının dava şartı olmasına rağmen delil avansının dava şartları arasında sayılmamış olmasıdır
Gider avansı, yargılamanın düzenli ilerlemesi için tarafların mali sorumluluklarını yerine getirmesini sağlayan bir mekanizmadır.
Yargıtay Hukuk Genel Kurulu 2021/110E. , 2023/18K.
Mahkemece, kesin hüküm teşkil ettiği kabul edilen ilk dava, 6100 Sayılı HMK’nın yürürlükte bulunduğu tarihte açılmıştır. 01.10.2012 tarihinde yürürlüğe giren 6100 Sayılı HMK’nın 114/g maddesinde gider avansı dava şartı olarak düzenlenmiştir. HMK’nın 120. maddesinde “Davacı, yargılama harçları ile her yıl Adalet Bakanlığınca çıkarılacak gider avansı tarifesinde belirlenecek olan tutarı, dava açarken mahkeme veznesine yatırmak zorundadır. HMK’nın 324. maddesinde ise delil ikamesi avansı düzenlenmiştir. 03.04.2012 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan Hukuk Muhakemeleri Kanunu Yönetmeliği’nin 45/1. maddesi “Davacı, yargılama harçları ile her yıl Bakanlıkça çıkarılacak gider avansı tarifesinde belirlenecek olan tutarı dava açarken mahkeme veznesine yatırmak zorundadır. Gider avansı, her türlü tebligat ve posta ücretleri, keşif giderleri, bilirkişi ve tanık ücretleri gibi giderler için davacıdan alınan meblağı ifade eder.” düzenlemesini haizdir. Yönetmeliğin 45/3. maddesi uyarınca gider avansının verilen kesin süre içerisinde yatırılmaması halinde ise dava, dava şartı yokluğundan reddedilecektir.
Yargıtay Hukuk Genel Kurulu E. 2013/9-651, K. 2014/202, K. T. 05.03.2014
HMK.’un 115/2 maddedeki kurala göre ise “Mahkeme, dava şartı noksanlığını tespit ederse davanın usulden reddine karar verir. Ancak, dava şartı noksanlığının giderilmesi mümkün ise bunun tamamlanması için kesin süre verir. Bu süre içinde dava şartı noksanlığı giderilmemişse davayı dava şartı yokluğu sebebiyle usulden reddeder”. Düzenleme gereğince, eksik olan bir dava şartı, belirli bir süre verilerek giderilebilecek ise, hakim tarafından eksikliğin giderilmesi için kesin süre verilmesi gerekir. Bu süre içinde dava şartı eksikliği tamamlanmaz ise dava, dava şartı yokluğu sebebiyle usulden reddedilmelidir.
HMK.’un 120. Maddesinde gider avansı düzenlenmiştir.
Buna göre “Davacı, yargılama harçları ile her yıl Adalet Bakanlığınca çıkarılacak gider avansı tarifesinde belirlenecek olan tutarı, dava açarken mahkeme veznesine yatırmak zorundadır. Avansın yeterli olmadığının dava sırasında anlaşılması hâlinde, mahkemece, bu eksikliğin tamamlanması için davacıya iki haftalık kesin süre verilir”.
30.09.2011 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan Hukuk Muhakemeleri Kanunu Gider Avansı Tarifesinin 1. maddesinde tarifenin amacının dava açılırken mahkeme veznesine yatırılacak olan gider avansının miktarı ile avansın ödenmesine ilişkin usul ve esasları belirlemek olduğu açıklanmıştır. Tarifenin 6. Maddesinde “Bu Tarifenin yürürlüğe girmesinden önce açılmış olan davalarda, tamamlanmış işlemleri etkilememek kaydıyla, Hukuk Muhakemeleri Kanununun 120. maddesinin ikinci fıkrasına göre gider avansı ikmal ettirilir.” düzenlemesi getirilmiştir.
Anılan düzenlemelerden ve dava şartı müessesesinden gider avansının davanın açılması sırasında alınmasının şart olmadığı, mahkemenin sonradan bu eksikliği kesin süre vererek ikmal ettirebileceği anlaşılmaktadır. Buradan hareketle 1086 Sayılı HMK döneminde açılmış olsa da, istisnai hüküm bulunmaması nedeniyle davanın her aşamasında aranan gider avansı dava şartının HMK 114/g, 115/2 ve 120 maddeleri gereği gözetilmesi gerektiği ortaya çıkmaktadır.
Davanın açıldığı tarihte eksik veya hiç gider alınmamış olsa bile gider avansı dava şartı olmakla hüküm verilinceye kadar ikmal ettirilebilir. İster gider avansı isterse tamamlama avansı olarak tanımlansın ikmal edilmesi gereken paranın hukuk yargılamasındaki nitelemesi dava şartı olarak gösterilen gider avansıdır. Gider avansının yatırılmaması veya ikmal edilmemesi halinde dava usulden reddedilecektir.
Ancak kanunun 324. maddesinde delil ikamesi avansı, 325. maddesinde ise re’ sen yapılması gereken işlemlerde giderler düzenlenmiştir.
- madde gereğince “Taraflardan her biri ikamesini talep ettiği delil için mahkemece belirlenen avansı, verilen kesin süre içinde yatırmak zorundadır. Taraflar birlikte aynı delilin ikamesini talep etmişlerse, gereken gideri yarı yarıya avans olarak öderler. Taraflardan birisi avans yükümlülüğünü yerine getirmezse, diğer taraf bu avansı yatırabilir. Aksi hâlde talep olunan delilin ikamesinden vazgeçilmiş sayılır. Tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edemeyeceği dava ve işler hakkındaki hükümler saklıdır”.
- maddeye göre ise “Tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edemeyeceği dava ve işlerde, hâkim tarafından resen başvurulan deliller için gereken giderlerin, bir haftalık süre içinde taraflardan birisi veya belirtilecek oranda her ikisi tarafından ödenmesine karar verilir. Belirlenen süre içinde bu işlemlere ait giderleri karşılayacak miktarda avans yatırılmazsa, ileride bu gideri ödemesi gereken taraftan alınmak üzere Hazineden ödenmesine hükmedilir”.
HMK.’un 120. maddesindeki gider avansı ile ilgili düzenlemenin 324. Maddedeki delil ikamesi için avans kuralı ile birlikte değerlendirilmesi ve dava şartı olan gider avansının delillerin ikamesi dışındaki yargılama giderleri için dikkate alınması gerekir. Dolayısı ile delil ikamesi için alınacak avans ile dava şartı olan gider avansının birbirinde ayrılması, delillerin ikamesi için alınacak avansın gider avansı içinde yer almaması zorunludur.
Tanık dinlenmesi, bilirkişi raporu alınması ve keşif gideri gibi delil ikamesine yönelik giderlerin gider avansı içinde değerlendirilmesi olanağı HMK.’un 324. Maddesi düzenlemesi karşısında yoktur. Ayrıca delil ikamesi avansının da ispat külfetine göre taraflara yükletilmesi gerekir. Diğer yandan örneğin resen hesap raporu alınacaksa giderin 325. Maddesi kapsamında değerlendirilmesi isabetli olacaktır.
Mahkemenin gider avansı alınması tespitine ilişkin yorumu ve uygulaması açıklanan gerekçelerle yerindedir.
Ancak, yukarda açıklandığı üzere dava şartı olarak öngörülen düzenlemenin davanın reddine yol açması nedeniyle mahkemece gider avansı ile delillerin ikamesine yönelik avans ayrılmalı, gider avansının da nelerden ibaret olduğu net olarak belirlemeli ve tarafa da hem gider avansının hem de delil ikamesi avansının hukuki sonuçları konusunda uyarı yapılmalıdır.
Somut olayda mahkeme eksik gider avansının ikmal edilmesi hususunda davacıya iki haftalık kesin süre vermiş ise de, talep edilen giderlere nelerin dahil olduğu, bu giderler içinde delil ikamesine yönelik gider olup olmadığı ve miktarı belirtilmemiştir. Dolayısı ile talep edilen giderin, gider avansı veya delil ikamesi avansı olup olmadığı denetlenememektedir. Zira yukarda açıklandığı gibi gider avansı dava şartı iken, delil ikamesi avansı dava şartı olarak nitelendirilemeyecektir. Delil ikamesi avansının verilen kesin süre içinde yatırılmaması davanın dava şartı yokluğu ile reddine neden teşkil etmez. Taraf belirtilen sürede delil avansı giderini yatırmazsa dayandığı o delilden vazgeçmiş sayılır.
Mahkeme dava şartı olarak belirlediği gider avansına yönelik ara kararında gider avansını oluşturan harç, tebligat gibi gider gerektiren işlemleri kalem kalem açıklamalı, her kalemin miktarını ayrı ayrı göstermeli, dava şartına yönelik gider avansı ile ilgili olarak verilen kesin sürede yatırılmamasının sonuçlarını da duruşma zaptına açıkça yazmalıdır. Ayrıca bu avans dışında delil ikamesine yönelik avans isteniyor ise HMK.’un 115, maddesine göre değil, 324. maddesine göre işlem yapmalıdır.
Yazılı şekilde uygulama yapılmadan soyut kesin süre verilerek dava şartı noksanlığından davanın reddine karar verilmesi hatalı olup kararın bu nedenle bozulması gerekmiştir…)
Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Mehmet Uğur DUDAKLI
