Yargı Yerleri (Mahkemeler)

Devlet mahkemeleri dar anlamda mahkeme kavramının kapsamına girmektedir. Geniş anlamda mahkeme de yargı organlarını kullanan tüm  oluşumların kapsamına giren mahkemeler olarak tanımlanmaktadır. 

Mahkemeler çeşitli ölçütlere dayanarak bazı ayrımlara tabi tutulmuştur. Bu ayrımlar tek yargıçlı mahkeme – toplu mahkeme, ilk derece mahkemesi – üst derece mahkemesi, genel görevli mahkeme – özel görevli mahkeme ve olağan mahkeme – olağanüstü mahkeme ayrımlarıdır. 

Tek Hakimli Mahkeme – Toplu Mahkeme

Tek hakimli mahkeme; sadece bir hakimin görev yaptığı mahkemelere verilen addır. Sulh hukuk mahkemesi, kadastro mahkemesi, asliye hukuk mahkemesi, iş mahkemesi, tüketici mahkemesi, aile mahkemesi gibi mahkemeler tek yargıçlı mahkeme kategorisini kapsamaktadır.

Toplu mahkemelerde ise birden fazla hakim görev yapmaktadır. Toplu mahkemelerde yargıçlar yargılama işlemlerini kurul halinde yürütmektedir. Asliye ticaret mahkemeleri, bölge adliye mahkemesi ve yargıtay toplu mahkeme kategorisi kapsamındadır.

İlk Derece Mahkemesi – Üst Derece Mahkemesi

İlk derece mahkemeleri, davayı ilk aşamada inceleyip karara bağlayan mahkemelerdir. Sulh hukuk mahkemesi, asliye hukuk mahkemesi, asliye ticaret mahkemesi, iş mahkemesi, aile mahkemesi gibi mahkemeler ilk derece mahkemesidir.

Üst derece mahkemesi, ilk derece mahkemesi kararlarının hukuka uygunluğunu denetlemekle görevli olan mahkemelerdir. Bölge adliye mahkemesi, Yargıtay gibi mahkemeler üst derece mahkemesidir.

Genel Görevli Mahkeme – Özel Görevli Mahkeme

Genel görevli mahkemeler kanunda aksi düzenlenmemiş olan durumlarda aynı yargılama hukuku sisteminin görev alanına giren tüm dava ve işlemlere bakmakla yükümlü olan mahkemelerdir. Asliye hukuk mahkemesi ve sulh hukuk mahkemesi genel görevli mahkemedir.

Özel görevli mahkeme ise belirli türdeki uyuşmazlıklar ya da belirli kişi veya meslek grubu arasında meydana gelen uyuşmazlıkları çözmekle yükümlü olan mahkemelerdir. Özel görevli mahkemeler belirli alanda uzmanlaşmış olan mahkemelerdir. Aile mahkemesi, iş mahkemesi, fikri ve sınai haklar mahkemesi, tüketici mahkemesi gibi mahkemeler özel görevli mahkeme kapsamında değerlendirilen mahkemelerdir.

Olağan Mahkeme – Olağanüstü Mahkeme

Olağan mahkemeler uyuşmazlık meydana gelmeden önce kurulmuş olan mahkemelerdir.

Olağanüstü mahkemeler ise uyuşmazlık ortaya çıktıktan sonra o uyuşmazlığın çözülmesi amacıyla kurulmuş olan mahkemelerdir. Ancak Anayasa, 37. Maddesi ile olağanüstü mahkemelerin kurulmasını yasaklamıştır.

Anayasa m.37’ye göre; “Hiç kimse kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarılamaz. Bir kimseyi kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarma sonucunu doğuran yargı yetkisine sahip olağanüstü merciler kurulamaz.”

Türkiye’de Hukuk Mahkemelerinin Örgütlenmesi

Türkiye’de hukuk mahkemeleri ilk derece mahkemesi, 2. derece mahkemesi ve Yargıtay olmak üzere üç aşamada örgütlenmiştir.

İlk Derece Mahkemeleri

İlk derece hukuk mahkemeleri her bölgenin coğrafi özellikleri, iş yoğunluğu gibi unsurlar bir arada değerlendirilerek kurulur. İlk derece mahkemesinin kurulabilmesi için Hakimler ve Savcılar Kurulunun olumlu görüşünün alınması gerekir. Ayrıca ilk derece mahkemeleri Adalet Bakanlığı tarafından kurulmaktadır.

İlk derece mahkemeleri sulh hukuk mahkemesi ve asliye mahkemesidir. 

Sulh Hukuk Mahkemesi

Sulh hukuk mahkemesi tek yargıçlı mahkemelerdendir. Ayrıca genel görevli mahkeme kapsamındadır. Sulh hukuk mahkemeleri Hukuk Muhakemeleri Kanunu ve diğer ilgili kanunlara tabi tutulmaktadır.

Asliye Mahkemesi

Asliye hukuk mahkemesi de tek yargıçlı ve genel görevli mahkemelerdendir. Asliye hukuk mahkemelerinin görev alanı özel hukuk ilişkisinden doğan uyuşmazlıklardır. Asliye hukuk mahkemeleri sulh hukuk mahkemesinin görev alanının dışında kalan uyuşmazlıklara ek olarak kanunda belirtilen diğer işlemlere bakmakla görevlidir. Asliye hukuk mahkemesi ile asliye ticaret mahkemesi arasında görev ilişkisi bulunmaktadır.

İkinci Derece Mahkemeleri: Bölge Adliye Mahkemesi (BAM)

Bölge adliye mahkemeleri ilk derece mahkemelerini denetleyen mahkemelerdir. Bölge adliye mahkemelerinin göreve başlama tarihi 20.07.2016’dır. Bölge adliye mahkemeleri ilk derece mahkemelerinin kararlarını denetlerken hukuka uygunluk ve olaya uygunluk denetimi yapmaktadır. 

Bölge adliye mahkemeleri her bölgenin coğrafi özellikleri, iş yoğunluğu gibi unsurlar bir arada değerlendirilerek kurulur. Bölge adliye mahkemesinin kurulabilmesi için Hakimler ve Savcılar Kurulunun olumlu görüşünün alınması gerekir ve Adalet Bakanlığı tarafından kurulur. 5235 sayılı kanun m.33 gereğince bölge adliye mahkemeleri istinaf başvurularını inceleyerek karara bağlamakla yükümlüdür.

Türkiye’de; Adana, Ankara, Antalya, Bursa, Diyarbakır Erzurum, Gaziantep, İstanbul, İzmir, Kayseri, Konya, Sakarya, Samsun, Tekirdağ, Trabzon ve Van olmak üzere 16 farklı şehirde bölge adliye mahkemesi bulunmaktadır.

Yargıtay

Yargıtay adliye mahkemeleri tarafından verilen ve kanun tarafından farklı bir yargı merciine bırakılmayan karar ve hükümlerin incelemesinin yapıldığı son merciidir. Aynı zamanda yargıtay en yüksek mahkeme niteliği taşımaktadır.

Yargıtay kararları kesindir. Dolayısıyla yargıtay kararının aleyhine başka bir yargı merciine başvurulabilmesi mümkün değildir.

Duygu Maide KARATAŞ & Av. Ahmet EKİN