Davanın ve Savunmanın Genişletilmesi ve Değiştirilmesi Yasağı

Davanın genişletilmesi ve değiştirilmesi yasağı, davacının dava konusu olgularını veya istemlerini değiştirememesi ve genişletememesi anlamına gelir. Bu yasağın uygulanmasıyla davacı, istem sonucunu artıramaz; yeni istemler ekleyemez, mevcut istemi değiştiremez ve yeni olaylar (vakalar) ileri süremez.

Ancak, istemden başka bir şeye hüküm verilen durumlarda ve kendiliğinden araştırma ilkesinin uygulandığı davalarda, bu yasak geçerli olmaz. Örneğin, babalık davaları gibi.

Davanın genişletilmesi veya değiştirilmesi yasağının uygulanacağı aşamalar şunlardır:

Dilekçeler Aşamasında

Yargılamanın ilk aşamasında, yani dilekçeler aşamasında, davanın genişletilmesi veya değiştirilmesi yasağı uygulanmaz. Yazılı yargılama usulüne tabi davalarda, davacı, yanıta yanıt dilekçesi ile davayı serbestçe genişletebilir veya değiştirebilir (HMK m. 141/1).

Yazılı yargılama usulünde bu yasak, yanıta yanıt dilekçesinin mahkemeye verilmesiyle başlar. Basit yargılama usulünde ise, bu yasak dava açılmasıyla başlar (HMK m. 319).

Dilekçeler Aşamasının Tamamlanmasından Sonra

Ön inceleme, tahkikat ve sözlü yargılama aşamalarında, kural olarak dava genişletilemez veya değiştirilemez (HMK m. 141/1). 2020 yılında yapılan düzenlemeye göre, dilekçelerin karşılıklı verilmesinden sonra (dilekçeler teatisi tamamlandıktan sonra), dava genişletilemez veya değiştirilemez.

Davacı, dilekçeler aşaması tamamlandıktan sonra sadece karşı tarafın açık muvafakatiyle ya da ıslah yoluna başvurarak davasını genişletebilir veya değiştirebilir.

Yasak Kapsamında Sayılmayan Durumlar Nelerdir?

Davanın genişletilmesi ve değiştirilmesi yasağı kapsamına girmeyen durumlar şunlardır:

İstemin Daraltılması

İstemin daraltılması, dava değiştirme olarak kabul edilmez. Örneğin, istem sonucunun 50.000 TL’den 30.000 TL’ye düşürülmesi gibi.

Kanıtların Sunulması

Sonradan davacı tarafından ileri sürülen hususlar, dava dilekçesinde belirtilen olayların kanıtıysa, bu durum davanın genişletilmesi olarak kabul edilmez.

Hukuksal Nedenlerin Değiştirilmesi

Hukuksal nedenlerin değiştirilmesi, davayı değiştirme olarak sayılmaz.

Zımni Olayların İleri Sürülmesi:

Ayrı bir dava nedeni oluşturacak nitelikte bulunmayan, yani asıl olaya zımnen dahil olan olayların ileri sürülmesi, dava değiştirme olarak kabul edilmez.

Davanın Genişletilmesi ve Değiştirilmesi Yasağının İstisnaları

Davanın genişletilmesi ve değiştirilmesi yasağının istisnaları HMK m. 141/2’de sayılmıştır.

Islah

Islah yoluyla dava genişletilebilir veya değiştirilebilir. Bu konu, ileride ayrıntılı olarak ele alınacaktır.

Davalının Açık Rızası

Davalı, ön inceleme aşamasında açıkça rıza gösterirse, davacı davasını genişletebilir veya değiştirebilir. Zimni (örtülü) rıza yeterli değildir.

Dava Konusunun Devri

Dava açıldığında taraflar dava konusu üzerinde tasarruf yetkisine sahiptir. Bu nedenle, dava konusu üçüncü bir kişiye devredilebilir. Hukuk Muhakemeleri Yasası, dava açıldıktan sonra dava konusunun devri açısından “davacı” ve “davalı” arasında ayrım yapmıştır:

Davalının Devri

Davalı, dava açıldıktan sonra dava konusunu üçüncü bir kişiye devrederse, davacı iki seçenekten birini tercih edebilir. Davacı, devreden tarafla olan davasından vazgeçerek dava konusunu devralan kişiye karşı devam edebilir.

Bu durumda, dava davacı lehine sonuçlanırsa, dava konusunu devreden ve devralan kişi yargılama giderlerinden müteselsilen sorumlu olur (HMK m. 125/1-a). Alternatif olarak, davacı davasını devreden taraf hakkında tazminat davasına dönüştürebilir (HMK m. 125/1-b). Her iki durumda da görülen dava, önceki davanın devamı niteliğindedir.

Devralanın Durumu

Davacı, dava açıldıktan sonra dava konusunu üçüncü bir kişiye devrederse, devralan kişi davada davacı olur ve dava kaldığı yerden devam eder (HMY m. 125/2). Devralan kişi, hem davacı sıfatını hem de dava takip yetkisini kazanır. Bu durumda, dava davacı aleyhine sonuçlanırsa, devreden ve devralan kişi yargılama giderlerinden müteselsilen sorumlu olur (HMY m. 125/2).

Taraf Değişikliği

Maddi bir hatadan kaynaklanan veya dürüstlük kurallarına aykın olmayan taraf değişikliği istemi, karşı tarafın rızası aranmaksızın yargıç tarafından kabul edilir (HMY m. 124/3). Ayrıca, dava dilekçesinde tarafın yanlış veya eksik gösterilmesi kabul edilebilir bir yanılgıya dayanıyorsa, yargıç karşı tarafın rızasını aramaksızın taraf değişikliği istemini kabul edebilir.

Savunmanın Genişletilmesi ve Değiştirilmesi Yasağı

Savunmayı genişletme ve değiştirme yasağı, davalının savunmasında ileri sürdüğü olgular, istemler ve itirazları sonradan genişletmesi veya değiştirmesinin mümkün olmamasıdır. Bu yasağın kapsamına göre, davalı, ileri sürdüğü olaylar, def’iler ve istemlerle bağlıdır; ancak ileri sürdüğü bir olayın kanıtını daha sonra sunabilir. Ayrıca, dava dosyasına girmiş ve dava malzemesi arasında bulunan itirazlar da sonradan ileri sürülebilir. Ancak dava dosyasından anlaşılmayan itiraz nedenlerinin ve bunlara ilişkin olayların ileri sürülmesi savunmanın genişletilmesi olarak kabul edilir.

Ancak, istemden başka bir şeye hüküm verilen durumlarda ve kendiliğinden araştırma ilkesinin uygulandığı davalarda, savunmayı genişletme ve değiştirme yasağı uygulanmaz. Örneğin, babalık davaları gibi.

Savunmayı genişletme ve değiştirme yasağıyla ilgili ikili bir ayrım yapmak gerekmektedir:

• Dilekçeler Aşamasında: Savunmanın genişletilmesi veya değiştirilmesi yasağı dilekçeler aşamasında uygulanmaz. Yazılı yargılama usulüne tabi davalarda, davalı, ikinci yanıt dilekçesi ile serbestçe savunmasını genişletebilir veya değiştirebilir (HMY m. 141/1). Yazılı yargılama usulünde savunmanın genişletilmesi yasağı, ikinci yanıt dilekçesinin mahkemeye verilmesiyle başlar. Basit yargılama usulünde ise savunmanın genişletilmesi veya değiştirilmesi yasağı yanıt dilekçesinin mahkemeye verilmesiyle başlar (HMY m. 319).
• Dilekçeler Aşamasının Tamamlanmasından Sonra: Dilekçelerin karşılıklı verilmesinden sonra, kural olarak savunma genişletilemez veya değiştirilemez (HMY m. 141/1). Davalı, dilekçeler aşaması tamamlandıktan sonra yalnızca davacının açık muvafakatiyle veya ıslah yoluna başvurarak savunmasını genişletebilir veya değiştirebilir (HMY m. 141/2). Dilekçeler aşaması tamamlandıktan sonra, ıslah ve karşı tarafın açık muvafakati dışında savunmanın genişletilmesi ve değiştirilmesi yasaklanmıştır.

Yasak Kapsamında Sayılmayan Durumlar

Savunmayı genişletme ve değiştirme yasağı kapsamına girmeyen durumlar şunlardır:

Savunmanın Daraltılması

Savunmanın daraltılması, savunmanın genişletilmesi veya değiştirilmesi olarak kabul edilmez.

Kanıtların Sunulması

Sonradan davalı tarafından ileri sürülen hususlar, yanıt dilekçesinde belirtilen olayların kanıtıysa, bu durum savunmanın genişletilmesi veya değiştirilmesi olarak kabul edilmez.

Hukuksal Nedenlerin Değiştirilmesi

Hukuksal nedenlerin değiştirilmesi, savunmayı değiştirme olarak sayılmaz.

İnkâr Kapsamı

Süresi içinde yanıt dilekçesi vermemiş olan davalı, davacının dava dilekçesinde ileri sürdüğü olguları tamamen inkâr etmiş sayılır (HMY m. 128). Davalı, inkâr çerçevesinde savunma yapabilir. İnkârın kapsamını aşan yeni olaylar ileri sürülmesi veya kanıtlar sunulması savunmanın genişletilmesi olarak kabul edilir ve yasağın istisnaları kapsamında değerlendirilmez.

İstisnalar

Savunmayı genişletme ve değiştirme yasağının istisnaları şunlardır (HMY m. 141/2):

Davacının Açık Rızası

Davacının açık rızası varsa, savunmanın genişletilmesi ve değiştirilmesi yasağı uygulanmaz. Zimni (örtülü) rıza ise yeterli değildir.

Islah

Davacının açık rızası yoksa, davalı savunmasını değiştirmek veya genişletmek için ıslah yoluna başvurabilir.

Duygu Maide KARATAŞ & Av. Ahmet EKİN