Hapis Cezasının Ertelenmesi: Hukuki Dayanak ve Şartlar

Hapis cezasının ertelenmesi, bir cezanın infazının belirli koşullara bağlı olarak ertelenmesi anlamına gelir.

Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) 51. maddesi çerçevesinde düzenlenen bu uygulama, hapis cezasına çarptırılan sanığın bazı koşulları yerine getirmesi halinde cezasının infaz edilmemesini sağlar. Bu, hükümlünün belirli bir süre cezasını çekmeden topluma kazandırılmasına olanak tanır, ancak bu süreç kesinlikle belirli şartlara bağlıdır.

Hapis Cezasının Ertelenmesinin Genel Koşulları

Hapis cezasının ertelenmesi, belirli suç tipleri ve şartlara bağlı olarak mahkemelerin takdir yetkisi içinde uygulanabilir. TCK m. 51’de yer alan düzenlemelere göre, “İşlediği suçtan dolayı iki yıl veya daha az süreyle hapis cezasına çarptırılan bir kişi, belirli şartları taşıması halinde cezası ertelenebilir.” Bu sürenin üst sınırı, on sekiz yaşını doldurmamış veya altmış beş yaşını bitirmiş olanlar için üç yıl olarak belirlenmiştir. Ancak bu erteleme kararı verilebilmesi için kişinin:

• Daha önce kasıtlı bir suçtan dolayı üç aydan fazla hapis cezasına çarptırılmamış olması,
• Suç işledikten sonra pişmanlık gösterdiğine dair mahkemede bir kanaat oluşması, gerekir.

Ertelemenin Şartları 

Faile İlişkin Koşullar

Cezanın ertelenebilmesi için hükümlünün sabıkasız ya da yalnızca kısa süreli bir sabıka kaydına sahip olması gerekir.

Özellikle kasıtlı bir suçtan dolayı üç aydan fazla hapis cezası almamış olmak, bu düzenlemenin önemli bir kriteridir. Daha önce alınan para cezası veya başka tür bir ceza, erteleme için engel teşkil etmez. Ancak bu kriter, sanığın daha önceki suç geçmişini ve hukuka uygun yaşam davranışını korumasını hedefler.

Suça İlişkin Koşullar

Erteleme kararının verilebilmesi için işlenen suçtan kaynaklanan cezanın iki yıl veya daha az süreli hapis cezası olması gerekir.

Bu süre, on sekiz yaşından küçükler ve altmış beş yaşını doldurmuş olanlar için üç yıla kadar uzayabilir. Suçun kasıtlı veya taksirli olmasının erteleme açısından bir farkı bulunmamaktadır. Bu şart, toplum içinde denetime tabi tutulacak kişilerin daha az ciddi suçlar işlemiş olmalarına yönelik bir güvencedir.

Mahkemeye İlişkin Koşullar

Cezanın ertelenip ertelenmeyeceğine karar verecek olan mahkemenin, hükümlünün suçu işledikten sonra yargılama sürecinde gösterdiği tavır ve pişmanlık duygusunu dikkate alması gerekir. Mahkemenin kanaati, sanığın bir daha suç işlemeyeceği yönünde olmalıdır. Bu, cezayı sadece ertelemekle kalmayıp sanığın topluma kazandırılmasını sağlama amacını taşır.

Ertelemenin Şartlara Bağlanması

Cezanın ertelenmesi, mağdurun veya kamunun uğradığı zararın tamamen giderilmesi şartına bağlanabilir. Bu zarar, aynen iade, eski hale getirme ya da tazmin yoluyla karşılanabilir. Zarar tamamen giderilene kadar hükümlü, cezaevinde kalmaya devam edebilir. Ancak bu şartların yerine getirilmesi halinde hükümlü serbest bırakılır.

Denetim Süresi ve Yükümlülükler

Hapis cezası ertelenen kişi, bir denetim süresine tabi tutulur. Bu süre, mahkeme tarafından bir ile üç yıl arasında belirlenir ve en az hapis cezasının süresi kadar olmalıdır. Örneğin, bir yıl hapis cezasına çarptırılan kişinin en az bir yıl denetim süresi olması gerekmektedir. Bu süreç, hükümlünün yeniden suç işleme riskinin olup olmadığını gözlemlemek amacıyla uygulanır.

Mahkeme, denetim süresi boyunca hükümlüye çeşitli yükümlülükler yükleyebilir. Bunlar şunları içerebilir:

• Meslek veya sanat sahibi olmayanların bir eğitim programına katılması,
• Meslek sahibi olanların, gözetim altında çalıştırılması,
• On sekiz yaşından küçüklerin meslek veya sanat edinme amacıyla bir eğitim kurumuna devam etmesi.

Bu yükümlülüklerin amacı, hükümlünün topluma daha faydalı bir birey olarak kazandırılması ve yeniden suç işleme ihtimalinin azaltılmasıdır.

Ertelemenin İptali ve Sonuçları

TCK m. 51/7’de ertelemenin düşmesine neden olabilecek durumlar belirtilmiştir. Ertelemenin düşmesi şu hallerde gerçekleşir:

• Hükümlünün denetim süresi içinde kasıtlı bir suç işlemesi,
• Yargı tarafından belirlenen yükümlülüklere uymaması, uyarılmasına rağmen ısrar etmesi.

Bu durumlar meydana geldiğinde, ertelenen cezanın infaz kurumunda kısmen ya da tamamen çektirilmesine karar verilir. Eğer hükümlü, denetim süresi içinde kasıtlı bir suç işlemez ve yükümlülüklerine uyarsa, cezası infaz edilmiş sayılır. Yani, kişi yeniden suç işlemediği ve topluma uyum gösterdiği takdirde, ceza tamamen ortadan kalkar.

Hapis Cezasının Ertelenmesi Uygulamasının Hukuki ve Toplumsal Önemi

Hapis cezasının ertelenmesi, topluma yeniden kazandırılma sürecinde hükümlülere ikinci bir şans tanımayı amaçlar. Özellikle kısa süreli ve hafif suçlar işleyen bireylerin, topluma uyum sağlayarak sorumluluklarını yerine getirebilmeleri için oluşturulmuş bir sistemdir.

Erteleme, cezalandırma amacından sapmadan hükümlünün kişisel, sosyal ve ekonomik yaşamını sürdürebilmesine olanak sağlar. Aynı zamanda mahkemelerin yükünü hafifletir ve cezaların sosyal işlevine katkıda bulunur. 

Bu uygulama, toplumsal barışa katkıda bulunmayı, suçun tekrarının önlenmesini ve hükümlünün daha sorumlu bir birey olarak hayatına devam etmesini hedeflemektedir.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Kübra DEMİR