Türk Ceza Kanununda Hapis ve Adli Para Cezaları

Ceza hukuku, toplumsal düzeni ve kamu güvenliğini sağlamak adına suç teşkil eden fiillerin karşılığında uygulanacak yaptırımları belirler. Türk Ceza Kanunu’nda düzenlenen cezalar, failin işlediği suçun ağırlığına ve niteliğine göre farklılık gösterir.

Hapis Cezaları (TCK m. 46)

Hapis cezası, failin belirli bir süre veya ömür boyu özgürlüğünden yoksun bırakılmasını ifade eden en temel ceza türüdür. TCK m.46’ya göre, hapis cezaları üç ana kategoriye ayrılır:

1. Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası
2. Müebbet hapis cezası
3. Süreli hapis cezası

Bu sistem, suçun ağırlığı ve toplum üzerindeki etkisine göre kademeli bir yaptırım politikası benimser.

Ağırlaştırılmış Müebbet Hapis Cezası (TCK m. 47)

Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası, ölüm cezasının kaldırılmasının ardından Türk ceza sisteminde en ağır ceza türü olarak kabul edilmektedir. TCK m.47’ye göre “Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası, hükümlünün hayatı boyunca ceza infaz kurumunda sıkı güvenlik rejimine göre tutulmasını gerektirir.”

Bu ceza genellikle, devletin birliğini ve anayasal düzeni tehdit eden suçlar (TCK m.302, 309) gibi çok ağır suçlar için öngörülmektedir. Hükümlü, infaz süresince özel güvenlik önlemleri altında tutulur ve koşullu salıverilme süresi daha uzundur. Örneğin, bu ceza türünde 36 yıl infaz süresi dolmadan koşullu salıverme mümkün değildir.

Müebbet Hapis Cezası (TCK m. 48)

TCK m.48’de düzenlenen müebbet hapis cezası, hükümlünün ömrü boyunca cezaevinde kalmasını ifade eder. Ancak bu cezada ağırlaştırılmış rejim uygulanmaz. Suçun ağırlığı ağırlaştırılmış müebbeti gerektirmeyecek düzeydeyse ancak yine de ömür boyu hapis gerekiyorsa, müebbet hapis cezası uygulanır.

TCK sisteminde müebbet hapis cezası, örneğin kasten öldürme suçunun temel hali (TCK m.81) için öngörülmüştür. Bu cezada 30 yıl koşullu salıverme süresi mevcuttur (İnfaz Kanunu m.107).

Süreli Hapis Cezası (TCK m. 49)

TCK m.49’a göre süreli hapis cezası, bir aydan az ve yirmi yıldan fazla olmamak üzere belirlenen sürelerde verilen cezadır. Ancak ceza miktarının artırımı ya da tekerrür hükümleri gibi nedenlerle bu süre 30 yıla kadar çıkabilir.

Süreli hapis cezaları, hafif suçlardan ağır suçlara kadar geniş bir yelpazeyi kapsar. Bu ceza türü;

• 1 yıl ve altı cezalar için adli para cezasına çevrilebilir,
• 2 yıl ve altı cezalar için erteleme uygulanabilir,
• 5 yıl ve altı cezalar için hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilebilir.

Süreli hapis cezalarının infazı, suçun niteliğine, failin kişiliğine ve infaz rejimine göre farklılık gösterebilir.

Kısa Süreli Hapis Cezasına Seçenek Yaptırımlar (TCK m. 50)

TCK m.50 ile kısa süreli hapis cezalarının ceza adaletine uygun şekilde esnekleştirilmesi amaçlanmıştır. Bu maddeye göre, 1 yıl veya daha az süreli hapis cezaları bazı şartlar altında aşağıdaki yaptırımlara çevrilebilir:

• Adli para cezası
• Belirli yerlere gitmekten yasaklanma
• Belirli sürelerle kamu hizmetinde çalışma
• Belirli meslek veya sanatı yapmaktan yasaklanma
• Sürücü belgesi veya ruhsat gibi belgelerin geri alınması

Mahkeme, failin suç geçmişi, pişmanlık durumu ve suçun niteliğine göre bu yaptırımları uygun görürse uygulayabilir. Böylece cezanın topluma ve bireye etkisi daha yarar odaklı bir hâle getirilir.

Hapis Cezasının Ertelenmesi (TCK m. 51)

TCK m.51, sanığın cezasının cezaevinde infaz edilmeden ertelenmesine olanak tanır. Bu düzenleme, özellikle ilk kez suç işleyen kişiler açısından rehabilitasyon ve topluma kazandırma amacını taşır. Erteleme şartları şunlardır:

• Sanığa verilen cezanın  kasti suçlarda 2 yıl veya daha az süreli  taksirli suçlarda 3 yıl ve daha az  olması gerekir.
• Sanığın daha önce kasıtlı bir suçtan mahkûm olmamış olması şarttır.
• Mahkeme, sanığın tekrar suç işlemeyeceği kanaatine varmalıdır.

Eğer sanık çocuk ise, bu durumda ceza 3 yıl veya daha az süreli ise erteleme uygulanabilir. Erteleme süresi boyunca, sanığa belirli yükümlülükler getirilebilir (örneğin eğitim, denetimli serbestlik, tazmin yükümlülüğü).

Adli Para Cezası (TCK m. 52)

TCK m.52 ile düzenlenen adli para cezası, gün sayısı esasına dayanan bir para cezası türüdür. Bu ceza türü, hem tek başına hem de hapis cezasına alternatif olarak uygulanabilir.

Adli para cezası şu şekilde hesaplanır:

1. En az 5 gün, en fazla 730 gün olarak gün sayısı belirlenir.
2. Her gün karşılığı olarak ödenecek miktar 20 TL – 100 TL arasında belirlenir (mahkemenin takdirine bağlı).

Örneğin 300 gün ve günlük 30 TL olarak belirlenmiş bir ceza toplamda 9.000 TL olarak uygulanacaktır. Ödeme, takside bağlanabilir veya ödenmemesi durumunda hapis cezasına çevrilebilir (5275 sayılı Kanun m.106). Adli para cezası, failin ekonomik gücünü dikkate alarak belirlenmelidir. Bu sayede ceza, zengin veya fakir ayrımı gözetmeksizin eşit etki doğurur.

Türk Ceza Kanunu, cezaların belirlenmesinde hem caydırıcılığı hem de toplumsal faydayı gözeten karma bir sistem benimsemiştir. Hapis cezaları ve adli para cezası gibi yaptırımlar; suçun ağırlığı, failin durumu, mağdurun korunması ve kamu düzeninin sağlanması gibi çok yönlü kriterler ışığında uygulanır. Ceza adaletinin sağlanması, sadece faile ceza verilmesiyle değil, aynı zamanda orantılılık, infazın etkinliği ve yeniden suç işlemenin önlenmesi ilkeleriyle mümkündür.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Şevval Asude DOĞAN