Genel Af Nedir?

Genel af, ceza hukuku açısından önemli bir kavram olup, kamu davasının düşmesi veya bir ceza mahkumiyetinin tüm hukuki sonuçlarıyla birlikte ortadan kalkmasını sağlayan bir mekanizmadır (TCK m.65/1).

Genel af, tüm suçları kapsayacak şekilde geniş bir yelpazede düzenlenebileceği gibi, yalnızca belirli suçlar için sınırlı olarak da uygulanabilir. Yasama organı tarafından çıkarılan bu düzenleme, hem yargılaması devam eden davaların hem de kesinleşmiş mahkumiyet kararlarının tüm hukuki sonuçlarıyla birlikte ortadan kaldırılmasına yol açar. Bu bağlamda, genel af, suçun işlenmesiyle doğan cezai sorumluluğu tamamen silerek, kişilerin adli sicillerine yansıyan sonuçları da bertaraf eden bir yasama işlemidir.

Genel Af Kim Tarafından Çıkartılır?

Genel ve özel af çıkarma yetkisi, yasama yetkisi çerçevesinde Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne (TBMM) aittir. TBMM, yasa yapma yetkisiyle genel af veya belirli suçlar için özel af çıkarabilir.

Bunun yanı sıra, Anayasa’nın 104. maddesine göre Cumhurbaşkanı, “sürekli hastalık, sakatlık ve yaşlılık” gibi durumlara dayanarak kişilerin cezalarını hafifletme veya tamamen kaldırma yetkisine sahiptir. Ancak, Cumhurbaşkanının bu yetkisi, yalnızca belirli kişilere yönelik olup, idari bir karar niteliğinde olan özel af yetkisini ifade eder. Cumhurbaşkanının yetkisi, yalnızca bireysel affı kapsarken, tüm suçlar veya bazı suçlar için geniş kapsamlı af çıkarma yetkisi TBMM’ye ait yasama süreciyle hayata geçirilir.

Önemle belirtmek gerekir ki, affın niteliği ne olursa olsun – ister özel af ister genel af olsun – bir suçtan kaynaklanan özel hukuka dair taleplerin hak sahibi tarafından ileri sürülmesine engel teşkil etmez. Af, işlenen suçun hukuki varlığını ortadan kaldırmaz, sadece cezai sonuçlarını giderir. Bu nedenle, mağdurlar, affın varlığına rağmen, suç nedeniyle maddi veya manevi tazminat davası açma haklarını yasal süreler içinde kullanabilirler. Affın ceza hukukuna etkisi olsa da, mağdurun zararını telafi etme hakkı özel hukuk alanında devam eder.

Genel Af Halinde Ne Olur?

Genel af durumunda;

• Eğer şüpheli hakkında henüz kamu davası açılmamışsa, şüphelinin işlediği fiil suç olmaktan çıktığı için dava açılmaz.
• Kamu davası açılmış ancak henüz kesinleşmemişse, davanın düşürülmesine karar verilir ve sanığa yargılama giderleri yüklenmez.
• Mahkumiyet kararı kesinleştikten sonra genel af ilan edilirse, verilen ceza tüm sonuçlarıyla birlikte ortadan kalkar ve fail, hukuki açıdan suçu hiç işlememiş gibi kabul edilir.

Genel Affın Kriterleri ve Etkileri Nelerdir?

Kanunda affa tabi suçların hukuki niteliği belirtilmişse, bu suçlarla aynı ismi taşıyan benzer fiillerin yanı sıra, suçların kasıtlı ya da taksirli işlenmiş halleri ve suçun artırıcı veya hafifletici sebepleri de af kapsamında değerlendirilir. Yani, kanunda affa tabi olarak sayılan suçların farklı türleri ya da cezayı artıran veya hafifleten unsurları da affın geçerli olduğu alan içine alınır.

Eğer söz konusu suç bileşik bir suç ise ve af kanununda bu bileşik suç açıkça affedilen suçlar arasında yer almıyorsa, bileşik suçu oluşturan unsurlar af kapsamında olsa dahi, bileşik suçun affa uğradığı kabul edilmez. Bileşik suçun affedilmesi, yalnızca af kanununda bu suçun açıkça belirtilmesiyle mümkündür.

Affın uygulanması, failin bazı koşulları yerine getirmesi şartına bağlanmış olabilir. Bu koşullar arasında suçtan zarar görenin zararının tazmin edilmesi, mağdurun eski haline getirilmesi, ya da zarar görenin haklarının aynen iade edilmesi yer alabilir. Ayrıca, failin belirli bir süre içinde teslim olması ya da müsadereye tabi eşyayı teslim etmesi de affın uygulanması için öngörülen şartlar arasında bulunabilir.

Genel af ilan edilmiş bir ceza, failin sabıka kaydında tekerrür hükümleri açısından dikkate alınmaz. Ancak, affedilen ceza, seçenek yaptırımlara dönüştürme, cezanın ertelenmesi, kamu davasının açılmasının ertelenmesi veya hükmün açıklanmasının geri bırakılması gibi kararların alınmasına engel oluşturmaz.

Affın disiplin cezaları üzerinde etkisi ise, açık bir düzenleme olmadıkça uygulanmaz; yani disiplin cezalarının uygulanmasına engel teşkil etmez. Ayrıca, affın varlığı, suçtan doğan maddi zararın tazmini veya malların geri alınması amacıyla açılan şahsi hak davalarını da etkilemez; mağdurlar bu haklarını talep etmeye devam edebilirler.

Genel Affın Hukuki Sonuçları Nelerdir?

Genel affın hukuki sonuçları şu şekilde özetlenebilir:

• Ceza soruşturması devam ediyorsa, soruşturma durdurulur ve hakkında takipsizlik kararı verilir.
• Kamu davası açılmışsa, dava düşürülür ve yargılama sona erdirilir.
• Şahıs tutukluysa, genel af kapsamında derhal tahliye kararı verilir.
• Adli sicil kaydında, affa uğrayan suçlarla ilgili tüm kayıtlar silinir ve temizlenir.
• Kesinleşmiş mahkumiyet kararları, tüm sonuçlarıyla birlikte ortadan kalkar, kişi cezai yükümlülüklerinden tamamen kurtulmuş sayılır.
• Disiplin cezası verilmişse, bu ceza da affedilir ve kaldırılır.
• Affa uğrayan suçlar açısından, gelecekte benzer bir suç işlenmiş olsa dahi tekerrür hükümleri uygulanmaz. Af kapsamındaki suç, sabıka geçmişinde dikkate alınmaz.
• Genel af, suçun hukuki sonuçlarını tamamen ortadan kaldırarak, kişiyi sanki o suçu hiç işlememiş gibi hukuki bir statüye kavuşturur.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Kübra DEMİR