Soruşturma Evresi Nedir?

Soruşturma evresi, yetkili mercilerin suçu öğrenmesinden, iddianamenin kabul edilmesine kadar geçen evredir.

Soruşturma Evresinin Özellikleri

Soruşturma evresinin Ceza Muhakemesi Kanunu’nda belirtilen birçok özelliği vardır bu özellikler şöyledir;

Gizlilik

Soruşturma evresi işlemler kural olarak gizli olarak yürütülmelidir. Bu evrenin gizli olmasının sebebi; kişinin suçu işlediği konusunda yeterli şüpheye ulaşılamaması halinde lekelenmeme hakkının ihlal edilmesinin önlenmesidir.

Kanunun başka hüküm koyduğu hâller saklı kalmak ve savunma haklarına zarar vermemek koşuluyla soruşturma evresindeki usul işlemleri gizlidir.(CMK m. 157)

Gizlilik kuralının istisnalarından birisi, müdafi ve zarar görenin vekilinin dosyayı inceleme yetkisidir. 

Müdafi, soruşturma evresinde dosya içeriğini inceleyebilir ve istediği belgelerin bir örneğini harçsız olarak alabilir. (CMK m. 153/1)

Bu maddenin içerdiği haklardan suçtan zarar görenin vekili de yararlanır. (CMK m. 153/5)

Fakat Müdafiin dosya içeriğini inceleme veya belgelerden örnek alma yetkisi, soruşturmanın amacını tehlikeye düşürebilecek ise Cumhuriyet savcısının istemi üzerine hâkim kararıyla kısıtlanabilir.

Yazılılık

Soruşturma evresi yazılı olarak yürütülen ve her işlemin tutanağa bağlandığı bir evredir.

Her soruşturma işlemi tutanağa bağlanır. Tutanak, adlî kolluk görevlisi, Cumhuriyet savcısı veya sulh ceza hâkimi ile hazır bulunan zabıt kâtibi tarafından imza edilir.(CMK m.169/2)

Dağınıklık

Soruşturma evresinde işlemler arasında herhangi bir bağ bulunmamaktadır. İşlemler farklı kişilerce farklı yer ve zamanlarda yapılabilir.

Örneğin ihbar üzerine soruşturmaya başlayan ve ilk işlemleri yapan savcı değişebilir, soruşturmaya kalınan yerden başka bir savcı devam edebilir.

Kurala Bağlı Olunmaması

Soruşturma evresinde yapılacak işlemlerin nasıl yapacağı veya hangi sırayla yapılacağı belirsizdir. Örneğin şüphelinin ifadesi soruşturmanın başında veya sonunda alınabilir. Soruşturma evresinin kuralsızlığı işlemlerin hiçbir sınırlamaya tabii tutulmadığı anlamına gelmez soruşturmanın amacı ve konusu buradaki sınırı oluşturmaktadır.

Kamusallık

Soruşturma Devletin temsilcisi olan makamlar tarafından yürütülür. Kural olarak suç haberi alındığı anda suçtan zarar görenler istemese dahi ceza soruşturması başlar.

Soruşturmanın Başlaması

Suç şüphesinin yetkili mercilerce öğrenilmesi ile birlikte başlamaktadır. Suç şüphesinin öğrenilmesi ise farklı hallerde gerçekleşmektedir.

İhbar

Soruşturması ve kovuşturması re’sen yapılabilecek bir suçun işlendiğini öğrenen kişinin yetkili makamlara bu durumu bildirmesine ihbar veya suç duyurusu adı verilmektedir.

İhbar yalnızca gerçek kişiler tarafından değil kamusal makamlar tarafından da yapılabilir.

Şikayet

Bazı suçlar hakkında kanunda, soruşturma veya kovuşturma yapılabilmesi için zarar görenin şikayet etmesi şartı aranmaktadır. Suçtar zarar görenin fail hakkında soruşturma veya kovuşturma yapılmasını isteme durumu şikayet etme şartını gerçekleştirmektedir.

Doğrudan Öğrenme

Suç işlendiğinin Cumhuriyet savcısı tarafından şikayet veya ihbar olmadan öğrenilmesi halidir. Bu halde de soruşturma re’sen başlatılmaktadır.

Suç Şüphesi Altında Yapılacak İşlemler

Suç işlendiği şüphesini uyandıran bir durum oluştuğu takdirde Cumhuriyet savcısı işin gerçeğini araştırmaya başlar.

Cumhuriyet savcısı, ihbar veya başka bir suretle bir suçun işlendiği izlenimini veren bir hâli öğrenir öğrenmez kamu davasını açmaya yer olup olmadığına karar vermek üzere hemen işin gerçeğini araştırmaya başlar. (CMK m. 160/1)

Cumhuriyet savcısı, doğrudan doğruya veya emrindeki adlî kolluk görevlileri aracılığı ile her türlü araştırmayı yapabilir. Cumhuriyet savcısı, adlî kolluk görevlilerine emirleri yazılı; acele hâllerde, sözlü olarak verir

Adlî kolluk görevlileri, elkoydukları olayları, yakalanan kişiler ile uygulanan tedbirleri emrinde çalıştıkları Cumhuriyet savcısına derhâl bildirmek ve bu Cumhuriyet savcısının adliyeye ilişkin bütün emirlerini gecikmeksizin yerine getirmekle yükümlüdür.

Diğer kamu görevlileri de, yürütülmekte olan soruşturma kapsamında ihtiyaç duyulan bilgi ve belgeleri, talep eden Cumhuriyet savcısına vakit geçirmeksizin temin etmekle yükümlüdür.

İhbar ve şikâyet konusu fiilin suç oluşturmadığının herhangi bir araştırma yapılmasını gerektirmeksizin açıkça anlaşılması veya ihbar ve şikâyetin soyut ve genel nitelikte olması durumunda soruşturma yapılmasına yer olmadığına karar verilir. Bu durumda şikâyet edilen kişiye şüpheli sıfatı verilemez. Soruşturma yapılmasına yer olmadığına dair karar, varsa ihbarda bulunana veya şikâyetçiye bildirilir ve bu karara karşı itiraz edilebilir. İtirazın kabulü hâlinde Cumhuriyet başsavcılığı soruşturma işlemlerini başlatır.

Adli Görevlerin Yapılmasına Engel Olma

Kanun tarafından kendilerine verilen veya kanun dairesinde kendilerinden istenen adliye ile ilgili görev veya işlerde kötüye kullanma veya ihmalleri görülen kamu görevlileri ile Cumhuriyet savcılarının sözlü veya yazılı istem ve emirlerini yapmakta kötüye kullanma veya ihmalleri görülen kolluk âmir ve memurları hakkında Cumhuriyet savcılarınca doğrudan doğruya soruşturma yapılır.

Soruşturma Evresinin Sona Ermesi

Soruşturma evresi kovuşturma yapılmasına yer olmadığı anlaşılarak takipsizlik kararı verilerek sona erer veya iddianame düzenlenip kabul edilerek sona erer ve kovuşturma evresi başlar.

Kovuşturmaya Yer Olmadığı Kararı (Takipsizlik Kararı)

Cumhuriyet savcısı, soruşturma evresi sonunda, kamu davasının açılması için yeterli şüphe oluşturacak delil elde edilememesi veya kovuşturma olanağının bulunmaması hâllerinde kovuşturmaya yer olmadığına karar verir.

Savcılık birden çok şüphelinin olduğu hallerde sadece bazı şüpheliler hakkında takipsizlik kararı verebilir.

Kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilebilecek bazı haller vardır bu haller ise şöyledir;

Yeterli Şüphe Oluşturacak Delil Elde Edilememesi

 İddianamenin düzenlenebilmesi için suçun işlendiği konusunda yeterli şüphenin oluşması gerekmektedir. Yeterli şüpheyi oluşturacak delil elde edilemediği hallerde takipsizlik kararı verilmelidir.

Kovuşturma Olanağının Bulunamaması

 Bazı hallerde fail hakkında kovuşturma yapmanın olanağı bulunmamaktadır. Örneğin şikayet şartının gerçekleşmemesi, yaş küçüklüğü veya zamanaşımı süresinin dolması gibi sebeplerle kovuşturma yapılamayacaktır.

Takipsizlik Kararının Sonuçları

Bu karar, suçtan zarar gören ile önceden ifadesi alınmış veya sorguya çekilmiş şüpheliye bildirilir. Kararda itiraz hakkı, süresi ve mercii gösterilir.

Kovuşturmaya yer olmadığına dair karar verildikten sonra kamu davasının açılması için yeterli şüphe oluşturacak yeni delil elde edilmedikçe ve bu hususta sulh ceza hâkimliğince bir karar verilmedikçe, aynı fiilden dolayı kamu davası açılamaz.

Takipsizlik Kararına İtiraz

Suçtan zarar gören, kovuşturmaya yer olmadığına dair kararın kendisine tebliğ edildiği tarihten itibaren iki hafta içinde, bu kararı veren Cumhuriyet savcısının yargı çevresinde görev yaptığı ağır ceza mahkemesinin bulunduğu yerdeki sulh ceza hâkimliğine itiraz edebilir.

İtiraz dilekçesinde, kamu davasının açılmasını gerektirebilecek olaylar ve deliller belirtilir

Sulh ceza hâkimliği, kararını vermek için soruşturmanın genişletilmesine gerek görür ise bu hususu açıkça belirtmek suretiyle, o yer Cumhuriyet başsavcılığından talepte bulunabilir; kamu davasının açılması için yeterli nedenler bulunmazsa, istemi gerekçeli olarak reddeder; itiraz edeni giderlere mahkûm eder ve dosyayı Cumhuriyet savcısına gönderir. Cumhuriyet savcısı, kararı itiraz edene ve şüpheliye bildirir

Sulh ceza hâkimliği istemi yerinde bulursa, Cumhuriyet savcısı iddianame düzenleyerek mahkemeye verir.

Cumhuriyet savcısının kamu davasının açılmaması hususunda takdir yetkisini kullandığı hâllerde itiraz edilemez.

İddianame Düzenlenmesi

Soruşturma evresi sonunda toplanan deliller, suçun işlendiği hususunda yeterli şüphe oluşturuyorsa; Cumhuriyet savcısı, bir iddianame düzenler.

İdddianamede gösterilecek şeyler şunlardır;

• Şüphelinin kimliği, 
• Müdafii, 
• Maktul, mağdur veya suçtan zarar görenin kimliği, 
• Mağdurun veya suçtan zarar görenin vekili veya kanunî temsilcisi, 
• Açıklanmasında sakınca bulunmaması halinde ihbarda bulunan kişinin kimliği, 
• Şikâyette bulunan kişinin kimliği, 
• Şikâyetin yapıldığı tarih, 
• Yüklenen suç ve uygulanması gereken kanun maddeleri, 
• Yüklenen suçun işlendiği yer, tarih ve zaman dilimi, 
• Suçun delilleri, 
• Şüphelinin tutuklu olup olmadığı; tutuklanmış ise, gözaltına alma ve tutuklama tarihleri ile bunların süreleri

İddianamenin sonuç kısmında, şüphelinin sadece aleyhine olan hususlar değil, lehine olan hususlar da ileri sürülür.

İddianamenin sonuç kısmında, işlenen suç dolayısıyla ilgili kanunda öngörülen ceza ve güvenlik tedbirlerinden hangilerine hükmedilmesinin istendiği; suçun tüzel kişinin faaliyeti çerçevesinde işlenmesi halinde, ilgili tüzel kişi hakkında uygulanabilecek olan güvenlik tedbiri açıkça belirtilir.

İddianamenin İadesi

İddianamenin eksik veya hatalı düzenlenmesi durumunda, iddianamenin gönderildiği mahkeme bu iddianameyi iade edebilir.

Mahkeme tarafından, iddianamenin ve soruşturma evrakının verildiği tarihten itibaren onbeş gün içinde soruşturma evresine ilişkin bütün belgeler incelendikten sonra, eksik veya hatalı noktalar belirtilmek suretiyle iade edilebilir.

İddianamenin iadesi için;

• İddianamenin yukarıda sayılmış zorunlu unsurları içermemesi
• İddianamenin suçun sübutuna doğrudan etki edecek mevcut bir kanıt toplanmadan düzenlenmesi
• Ön ödeme, uzlaştırma veya seri muhakeme usulü uygulanması gereken işlerde bu usuller uygulanmadan iddianame düzenlenmesi
• Soruşturulması veya kovuşturulması için izin ya da istem gereken suçlarda bu koşulların gerçekleşmemiş olması şartları sayılabilir

Cumhuriyet savcısı, iddianamenin iadesi üzerine, kararda gösterilen eksiklikleri tamamladıktan ve hatalı noktaları düzelttikten sonra, kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilmesini gerektiren bir durumun bulunmaması halinde, yeniden iddianame düzenleyerek dosyayı mahkemeye gönderir. İlk kararda belirtilmeyen sebeplere dayanılarak yeniden iddianamenin iadesi yoluna gidilemez

İddianamenin Kabulü

Savcılık makamı tarafından düzenlenen iddianamenin iade edilmemiş olması ve kabul edilmesiyle soruşturma evresi sonlanır. Bu evrenin sonlanmasından sonra kovuşturma evresi başlamaktadır.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Furkan DİLER