Ticari Defterler ve Hukuki Düzenlemeler

Ticaret, bir ülkenin ekonomik yapısının temel taşlarından birini oluşturur. Ticari faaliyetlerin sağlıklı bir şekilde yürütülmesi, işletmelerin doğru ve düzenli bir şekilde kayıt tutmalarına bağlıdır.

Ticari defterler, işletmelerin mali durumunu yansıtan ve yasal olarak tutmaları gereken defterlerdir. Türkiye’de ticari defterlerin düzenlenmesi ve tutulmasına ilişkin düzenlemeler, Türk Ticaret Kanunu (TTK) ve vergi mevzuatına dayanır. Bu yazıda, ticari defterlerin önemi, türleri ve hukuki düzenlemeleri incelenecektir.

Ticari Defterlerin Önemi

Ticari defterler, bir işletmenin mali ve ticari faaliyetlerini belgeleyen ve düzenleyen kayıtlardır. Hem işletme sahibi hem de devlet otoriteleri, bu defterlere dayalı olarak işletmenin faaliyetlerini denetler ve vergi mükellefiyetlerinin yerine getirilip getirilmediğini tespit eder. Ticari defterlerin önemi şu nedenlerden kaynaklanmaktadır:

• Vergi Denetimi: Ticari defterler, işletmelerin vergi yükümlülüklerini doğru bir şekilde yerine getirip getirmediğini denetlemek için gereklidir. Vergi daireleri, bu defterler üzerinden hesaplama yaparak, işletmenin gelir vergisi ve KDV gibi yükümlülüklerini denetler.
• Hukuki Koruma: İşletme sahiplerinin ticari faaliyetlerinde yaşanan anlaşmazlıklarda, doğru tutulmuş ticari defterler, bir dava sürecinde önemli bir delil olarak kullanılabilir. Bu defterler, hem işletme sahibini hem de alacaklıları koruyan bir düzen sağlar.
• Finansal Durumun Takibi: İşletmenin finansal durumu, ticari defterler sayesinde doğru bir şekilde izlenebilir. İşletme sahipleri, ticari defterler aracılığıyla kâr-zarar durumu, alacak ve borçları hakkında bilgi sahibi olabilirler.

Ticari Defter Türleri

Türk Ticaret Kanunu’na göre, ticari defterler belirli türlere ayrılmaktadır. Her işletmenin faaliyet türüne göre tutması gereken defterler farklılık gösterebilir. TTK madde 64, ticari defterlerin türlerini ve düzenlenmesi gereken usulleri belirler.

Yevmiye Defteri

Yevmiye defteri, tüm ticari işlemlerin kaydedildiği ilk defterdir. İşletme her gün yaptığı ticari işlemleri bu deftere kaydeder. İşlemler, muhasebe sistemine uygun şekilde sıralanmalı ve her işlem için bir açıklama yapılmalıdır. Yevmiye defteri, Türk Ticaret Kanunu’nun 64. maddesinde düzenlenmiştir.

Yevmiye defterinde yer alması gereken bilgiler şunlardır:

• İşlemin yapıldığı tarih,
• Yapılan işlem,
• İşlemin açıklaması,
• İşlemin tutarı.

Defter-i Kebir

Defter-i Kebir, işletmenin muhasebe sistemine dayalı olarak yapılan tüm işlemlerin, yevmiye defterine kaydedildikten sonra genel hesaplar bazında gruplanarak kaydedildiği defterdir. Defter-i Kebir, işletmenin mali durumunu ve hesapların takibini daha detaylı bir şekilde sağlar.

Envanter Defteri

Envanter defteri, işletmenin sahip olduğu mal ve değerlerin kayıt altına alındığı defterdir. Her yıl sonunda, işletmenin mal varlıkları envanter defterine kaydedilir. Bu kayıtlar, yıllık mali tabloların hazırlanmasında önemli bir rol oynar.

Kasa Defteri

Kasa defteri, işletmenin nakit para giriş-çıkışlarını takip ettiği bir defterdir. İşletmenin kasa işlemleri, gelir ve giderlerin izlenmesini sağlar.

Çek ve Senet Defteri

İşletmelerin kullandığı çek ve senetlerin kaydedildiği defterdir. Bu defterde, kullanılan çeklerin ve senetlerin tarihleri, tutarları ve alacaklıları hakkında bilgiler yer alır.

Ticari Defterlerin Hukuki Düzenlemesi

Ticari defterlerin tutulması, Türk Ticaret Kanunu ve Vergi Usul Kanunu’na göre zorunludur. İşletmelerin bu defterleri düzenli ve doğru şekilde tutmaları, yalnızca yasal bir yükümlülük değil, aynı zamanda işletmenin sağlıklı işleyişi için de gereklidir.

Türk Ticaret Kanunu’ndaki Düzenlemeler

Türk Ticaret Kanunu’nun 64. maddesi ticari defterlerin tutma zorunluluğunu belirler. Bu maddeye göre, anonim şirketler, limited şirketler, ticaret unvanı taşıyan şahıslar ve diğer ticari işletmeler, belirli defterleri tutmak zorundadır.

• Madde 64: “Ticari defterler, Türk Ticaret Kanunu’na ve Vergi Usul Kanunu’na uygun şekilde düzenlenmeli ve muhafaza edilmelidir.”

Ayrıca, ticari defterlerin usulüne uygun olarak tutulması, defterlerin noter onayından geçirilmesi gibi hükümler de mevcuttur. Örneğin, yevmiye defteri ve defter-i kebir, işletmelerin faaliyetlerini ve mali işlemlerini izleyebilmek için belirli kurallara uygun şekilde düzenlenmeli ve imzalanmalıdır.

Vergi Usul Kanunu’ndaki Düzenlemeler

Vergi Usul Kanunu, ticari defterlerin tutulma şekline ilişkin detaylı düzenlemeler içerir. Bu kanun, ticari defterlerin saklanması, usulüne uygun şekilde tutulması ve denetlenmesi hakkında ayrıntılı hükümler sunar.

• Madde 219: “Ticari defterlerin, vergi mükelleflerinin faaliyetlerini ve mali durumlarını doğru şekilde yansıtması gerekir. Defterlerin tutulması, vergi denetimlerinin düzgün bir şekilde yapılabilmesi için gereklidir.”

Ayrıca, bu kanuna göre, işletmelerin yıllık gelir beyannamesi verirken kullandığı ticari defterlerden alınan bilgiler, denetçiler tarafından kontrol edilir.

Noter Onayı

Ticari defterlerin noter tarafından onaylanması, defterlerin hukuki geçerliliği açısından büyük önem taşır. Yevmiye defteri ve defter-i kebir gibi ana ticari defterler, işletmenin faaliyetlerine başlanmadan önce noter huzurunda onaylanmalıdır. Bu, defterlerin ilerideki olası hukuki süreçlerde delil olarak kullanılabilmesi için gereklidir.

Ticari Defterlerin Saklanması

Ticari defterler, belirli bir süre boyunca saklanmalıdır. Türk Ticaret Kanunu’na göre, ticari defterlerin en az 10 yıl süreyle saklanması gerekmektedir. Bu süre, defterin içeriği ve işletmenin faaliyet türüne bağlı olarak değişebilir. Bu süre zarfında, defterler hem işletme sahibi hem de denetleyiciler tarafından talep edildiğinde gösterilebilir.

Sonuç

Ticari defterler, işletmelerin mali faaliyetlerini doğru bir şekilde kayıt altına almak ve yasal yükümlülükleri yerine getirmek için büyük önem taşır. Türk Ticaret Kanunu ve Vergi Usul Kanunu, ticari defterlerin düzenlenmesi ve saklanması hakkında ayrıntılı hükümler getirmiştir. İşletmelerin, bu kanunlara uygun olarak ticari defterlerini tutmaları, hukuki açıdan kendilerini korumalarına yardımcı olur ve mali durumlarını doğru bir şekilde izlemelerine olanak sağlar.

Bu bağlamda, işletmelerin ticari defterlerini düzenli ve doğru şekilde tutmaları, yalnızca yasal bir zorunluluk değil, aynı zamanda işlerinin sağlıklı bir şekilde ilerlemesi için de gereklidir.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Tuğçe ŞEN