Rehnin Paraya Çevrilmesi Yoluyla Takip
İcra hukukunda ilamlı takip ve ilamsız takip yöntemlerinden sonra üçüncü takip yolu, rehnin paraya çevrilmesi yoluyla takip olarak adlandırılır. Bu yöntem, alacağın rehinle güvence altına alındığı durumlarda başvurulan bir takip türüdür. Hukukumuzda, borcun vadesinde ödenmemesi hâlinde rehinli malın mülkiyeti doğrudan alacaklıya geçmez. Yani, borçlunun borcunu ödeyememesi durumunda rehinli malın mülkiyetinin kendiliğinden alacaklıya devredileceğine ilişkin sözleşmeler, Türk Medeni Kanunu’nun 873/2 ve 949. maddeleri uyarınca geçersizdir. Bu düzenleme, “lex commissoria” yasağı olarak adlandırılır ve borçlunun haklarını koruma amacı taşır.
Bu çerçevede, alacaklının hakkını elde edebilmesi için icra takibi başlatması ve rehinli malın satışa çıkarılması gerekmektedir. Alacak, ancak malın satılması sonucunda elde edilen bedelden karşılanabilir. Yani, alacaklının doğrudan rehinli mala el koyarak borcunu tahsil etmesi mümkün değildir; satış işlemi icra müdürlüğü tarafından gerçekleştirilir ve elde edilen gelir, alacaklının alacağını karşılamak üzere kullanılır.
Rehnin paraya çevrilmesi yoluyla takip başlatılabilmesi için alacağın mutlaka bir rehinle teminat altına alınmış olması gerekir. Bu nedenle, rehin dışındaki sınırlı ayni haklar, örneğin intifa hakkı veya üst hakkı, bu takip yöntemiyle icra edilemez. Başka bir ifadeyle, yalnızca rehinli alacaklar için bu takip yoluna başvurulabilir; ancak alacak üzerinde bir rehin hakkı bulunmuyorsa, borçlunun taşınır veya taşınmaz malları bu yöntemle paraya çevrilemez.
İcra ve İflas Kanunu’na Göre Rehin Kavramı
İcra ve İflas Kanunu’nun uygulanması bakımından, rehin kavramı, “taşınmaz rehni ve taşınır rehni kapsamına giren bütün taşınır ve taşınmaz rehinlerini” ifade eder (İİK m. 23/1).
Bu çerçevede, taşınmaz rehinin ve taşınır rehninin kapsamı şu şekilde belirlenmiştir:
Taşınmaz Rehni (İpotek):
- İpotekler,
- İpotekli borç senetleri,
- İrat senetleri,
- Eski hukuk hükümlerine göre kurulmuş taşınmaz rehinleri,
- Taşınmaz mükellefiyetleri,
- Bazı taşınmazlar üzerinde kurulan özel imtiyazlar,
- Taşınmaz eklenti üzerinde yapılan rehin işlemleri.
Taşınır Rehni:
- Teslime bağlı rehinler,
- Türk Medeni Kanunu kapsamında yer alan rehinler (örneğin hayvan rehni),
- Ticari işletme rehni,
- Hapis hakkı,
- Alacak hakkı ve diğer haklar üzerinde kurulan rehinler.
Açıkça öngörülen istisnalar dışında, bayrağına ve bir sicile kayıtlı olup olmadığına bakılmaksızın bütün gemiler hakkında İcra ve İflas Kanunu’nun taşınırlara ilişkin hükümleri uygulanır. Bu Kanun uyarınca gemi siciline verilecek şerhler, Türk Ticaret Kanunu hükümlerine tabidir (İİK m. 23/2). Açıkça öngörülen bir istisna olarak, gemi siciline kayıtlı bütün gemilerin satışında taşınmaz malların satışına ilişkin hükümler uygulanır (m. 136).
Önce Rehnin Paraya Çevrilmesi Yoluna Başvurma Zorunluluğu
Alacağı rehinle teminat altına alınmış olan alacaklı, yani rehin alacaklısı, eğer alacağını cebri icra suretiyle almak isterse, öncelikle rehnin paraya çevrilmesi yoluna başvurmak zorundadır. Başka bir ifadeyle, rehin alacaklısı, doğrudan ilamlı ve ilamsız icra yollarına veya iflas yollarına başvuramaz. Fakat, rehnin paraya çevrilmesinden sonra rehnin tutarı borcu ödemeye yetmezse rehin alacaklısının kalan alacak için haciz veya iflas yollarına başvurması mümkündür (İİK m. 45). İcra müdürü, önce rehnin paraya çevrilmesi yoluna başvurulup başvurulmadığını re’sen inceler. Bu kural sadece takipler bakımından geçerlidir.
Alacağı rehinle teminat altına alınan alacaklı icra takibi başlatmadan mahkemede alacak davası da açabilir. Alacaklının dava açması durumunda, önce rehnin paraya çevrilmesi yoluna başvurulmadığı gerekçesiyle davanın reddi söz konusu olamaz. Kural, önce rehnin paraya çevrilmesi yoluna başvurma zorunluluğu olsa da, bu kuralın bazı istisnaları vardır. Aşağıdaki hallerde alacak rehinle teminat altına alınmış olsa bile rehin alacaklısının önce rehnin paraya çevrilmesi yoluna başvurma zorunluluğu yoktur.
Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Şevval Asude DOĞAN
