İlamsız İcra

İlamsız icra yalnızca para veya teminat alacakları için başvurulabilen bir takip yoludur (İİK m. 42). Para veya teminat alacakları dışındaki talepler, ilamsız icra ile takip edilemez. Örneğin bir taşınırın teslimi yalnızca ilamlı icra yoluyla talep edilebilir.

İlamsız icra yoluna başvurabilmek için alacaklının elinde ilam veya ilam niteliğinde bir belge bulunması gerekmez. İlamsız icranın türleri şunlardır:

• Genel haciz yoluyla takip
• Kambiyo senetlerine mahsus haciz yoluyla takip
• Kiralanan taşınmazın tahliyesine yönelik takip
• Abonelik sözleşmelerinden kaynaklanan para alacaklarına ilişkin takip

Yabancı devletler aleyhine ilamsız icra yoluna başvurulamaz (İİK m. 42/2). Ancak yabancı devletlere karşı ilamlı icra yoluyla takip yapılabilir. Yani mahkeme kararı ile alacak tahsil edilebilir.

2018 yılında yapılan değişiklikle birlikte, idari yargının görev alanına giren konularda da ilamsız icra yoluna başvurulması yasaklanmıştır (İİK m. 42/3). Eğer bir para veya teminat alacağı idari yargının görev alanına giriyorsa, ilamsız icra yoluna değil idari yargıda dava açma yoluna gidilmelidir.

Kanunda, elinde ilam bulunan bir alacaklının ilamsız icra yoluna başvurup başvuramayacağı hakkında açık bir düzenleme bulunmamakla birlikte, Yargıtay ilama bağlı alacaklar için ilamsız icra yoluna başvurulmasının dürüstlük kuralına aykırı olduğunu kabul etmiştir.

Kambiyo senedine dayalı alacaklar bakımından alacaklıya seçim hakkı tanınmıştır. Alacaklı isterse, kambiyo senetlerine mahsus haciz yolunu, genel haciz yolunu tercih edebilir.

Ancak rehinle teminat altına alınmış alacaklar için böyle bir seçim hakkı yoktur. Rehinle temin edilen bir alacağın alacaklısı, öncelikle rehnin paraya çevrilmesi yoluyla takip yapmak zorundadır. Alacaklı, ancak bu yolla tahsil edemediği alacakları için diğer takip yollarına başvurabilir (İİK m. 45/1).

Altın, gümüş, değerli taş, antika ve süs eşyaları gibi kıymetli mallar taşınır eşya niteliğinde olduğundan ilamsız icranın konusunu oluşturamaz. Bu tür alacakları bulunan alacaklılar, ilamlı icra yoluna başvurmalıdır.

Genel Haciz Yoluyla Takip

Genel haciz yolu, yalnızca para veya teminat alacakları için başvurulabilen bir takip yoludur. Bu yola başvurabilmek için alacaklının elinde kambiyo senedi, ilam veya ilam niteliğinde bir belge bulunması zorunlu değildir.

Ancak, para veya teminat alacakları dışındaki talepler genel haciz yoluyla takip edilemez. Örneğin, bir taşınırın teslimi genel haciz yolunun konusunu oluşturmaz. Bu tür alacaklar ancak ilamlı icra yoluyla talep edilebilir.

Görev ve Yetki

İcra takipleri, kural olarak icra dairesine yapılan takip talebiyle başlar. Yetki konusunda İcra ve İflas Kanunu (İİK m. 50), Hukuk Muhakemeleri Kanunu’na (HMK) atıfta bulunmakla birlikte, sözleşmenin yapıldığı yer icra dairelerini de yetkili kılmıştır.

İlamsız İcrada Yetkili İcra Daireleri

Borçlunun takibin başlatıldığı sıradaki yerleşim yeri yetkilidir (HMK m. 6/1). Borçlu birden fazlaysa, borçlulardan birinin yerleşim yerinde takip başlatılabilir (HMK m. 7/1).

Geçici Olarak Oturanlara Karşı Yetki

Memur, işçi, öğrenci, asker gibi geçici olarak bir yerde bulunanlara karşı, orada uzun süre ikamet ediyorlarsa, bulundukları yer icra dairesi de yetkilidir (HMK m. 8).

Türkiye’de Yerleşim Yeri Olmayanlar İçin Yetki

• Borçlunun Türkiye’de mutad meskeninin bulunduğu yer yetkilidir (HMK m. 9).
• Malvarlığı haklarına ilişkin takiplerde, malvarlığı unsurunun bulunduğu yer icra dairesi de yetkilidir.

Sözleşmeden Doğan Davalarda Yetki

• Sözleşmenin ifa edileceği yer icra dairesinde takip açılabilir (HMK m. 10).
• İİK m. 50’ye göre, sözleşmenin yapıldığı yer icra dairesi de yetkilidir (HMK’da davalar için böyle bir yetki yoktur).

Terekeye Karşı Takipte Yetki

Terekenin kesin paylaşımına kadar ölenin son yerleşim yeri icra dairesi kesin yetkilidir (HMK m. 11).

Şube ve Tüzel Kişilerle İlgili Takiplerde Yetki

Bir şubenin işlemlerinden doğan takiplerde, şubenin bulunduğu yer icra dairesi yetkilidir (İİK m. 14/1).

Tüzel kişilerle ilgili takiplerde, tüzel kişinin merkezinin bulunduğu yer icra dairesi yetkilidir (İİK m. 14/2).

Diğer Yetki Kuralları

İcra ve İflas Kanunu’nun 50. maddesi gereği, HMK’daki diğer yetki kuralları da uygulanır.

Yetki Sözleşmesi ve Yetki İtirazı

İcra dairesinin yetkisi, kesin yetki değildir. Taraflar yetki sözleşmesi ile başka bir yer icra dairesini yetkili kılabilir (HMK hükümleri uygulanır).

İcra dairesi yetkisini re’sen inceleyemez. Yetkisiz icra dairesine başvurulması halinde, borçlu ödeme emrine itiraz süresi içinde yetki itirazında bulunmazsa, icra dairesi yetkili hale gelir.

Yetki itirazında bulunan borçlu, yetkili icra dairesini de belirtmelidir; aksi halde yetki itirazı reddedilir.

Birden fazla borçlu varsa, yetki itirazı sadece itiraz eden borçlu için geçerlidir. Diğer borçlular yetki itirazında bulunmazsa, icra dairesi onlar için yetkili hale gelir.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Şevval Asude DOĞAN